Εσύ έχεις ψυχαναγκασμούς; Είναι κάτι που πρέπει να μας ανησυχεί;

Ψυχαναγκασμός… αυτό το σκάλωμα που τρώμε αρκετές από εμάς!
Πόσες φορές τσεκάρεις αν έκλεισες το θερμοσίφωνα πριν φύγεις από το σπίτι; Πόσο “κολλημένη” είσαι με την καθαριότητα; Ισιώνεις την κουρτίνα αμέτρητες φορές; Γενικά, τρως κολλήματα; Έχεις ψυχαναγκασμούς; Και πότε αυτοί είναι απλά καθημερινά άγχη ή διαταραχή; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ καθημερινής ρουτίνας και ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής; Η Ντόρα Μίνου, ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας, Ψυχοθεραπεύτρια Ενηλίκων, Ζεύγους & Οικογένειας γράφει για το θέμα που νομίζω μας ενδιαφέρει πολύ. Ο λόγος στην ειδικό…

Πολλές φορές έχει τύχει να ελέγξουμε και μία και δύο φορές αν έχουμε κλείσει τον θερμοσίφωνα, αν κλειδώσαμε το αυτοκίνητο, αν σβήσαμε το μάτι της κουζίνας, αν …αν…. Πολλά τα “αν” μέσα στην καθημερινότητα που μας αναγκάζουν να σκεφτούμε και δύο και τρεις φορές αν ακολουθήσαμε ρουτίνες που διασφαλίζουν την ασφάλειά μας, την οργάνωσή μας, τελετουργίες που διασφαλίζουν την κανονικότητά μας -έτσι όπως την ορίζει ο καθένας από εμάς.

Αν ανατρέξουμε σε προσωπικά βιώματα που μπορεί να μας είχαν επιβαρύνει περισσότερο ψυχολογικά, θα μπορέσουμε να δούμε ότι σε περιόδους που είμαστε πιο αγχωμένοι οι παραπάνω σκέψεις και  συμπεριφορές μπορεί να γίνονται πιο επίμονες και να μας ταλαιπωρούν περισσότερο.  Για παράδειγμα: μπορεί να γυρίσουμε πίσω να ελέγξουμε για άλλη μια φορά ότι κλείσαμε το μάτι της κουζίνας, μπορεί να έχουμε την ανασφάλεια ότι ξεχάσαμε να κλειδώσουμε το αυτοκίνητο, είμαστε ανήσυχοι, το σκεφτόμαστε συνέχεια και ούτω καθεξής. Πολύ συχνά, μπορεί να ακούσουμε ή και να αναφερθούμε εμείς οι ίδιοι στη λέξη ψυχαναγκασμός, εννοώντας χούγια και νοοτροπίες, καθημερινές ρουτίνες, ανάγκη ελέγχου και οργάνωσης, χωρίς φυσικά να θέλουμε να αγγίξουμε την ψυχιατρική διάσταση που σαφώς ορίζεται ως διαταραχή. 

Ακούμε συχνά φράσεις όπως: “Είμαι ψυχαναγκαστική με την τάξη…”, “Είμαι ψυχαναγκαστική με την καθαριότητα…”, “Είναι πολύ σχολαστικός με τα ρούχα του…”, “Μου έχει κολλήσει στο μυαλό…”, “Έχω πάθει εμμονή με αυτό που μου είπε…” κι άλλες πολλές φράσεις τέτοιου είδους, που για τους περισσότερους από εμάς είναι κοινότυπες. Επιπλέον, στην εποχή του Covid 19, τα μέτρα προστασίας, η μάσκα, τα αντισηπτικά, το συχνό πλύσιμο των χεριών, έχουν γίνει απαραίτητοι ψυχαναγκασμοί τόσο για τη δική μας προστασία, όσο και για των γύρω μας.

ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΗΣΩ;
Θα πρέπει να ανησυχήσει άραγε κάποιος που βρίσκει τον εαυτό του να επαναλαμβάνεται με αυτόν τον τρόπο στην καθημερινότητά του;
Προκειμένου να διαχωρίσουμε τις έννοιες καλό θα είναι να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές. Το άτομο με τη συγκεκριμένη διάγνωση παγιδεύεται σε ιδεοληψίες (επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες, παρορμήσεις) και ψυχαναγκασμούς (επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές) βιώνοντας έντονο άγχος και ανησυχία, φτάνοντας σταδιακά σε σημείο να διαταράσσεται η λειτουργικότητά του. Συνήθως το άτομο που πάσχει από τη συγκεκριμένη διαταραχή, έχει την επίγνωση ότι το περιεχόμενο των σκέψεων είναι μη ρεαλιστικό και παράλογο, και αναγνωρίζει την υπερβολή στην επανάληψη των συμπεριφορών, αλλά το άγχος του κλιμακώνεται εάν δεν απαντήσει με τον ανάλογο τελετουργικό τρόπο. Αυτό προϋποθέτει έντονη ενασχόληση τόσο με τις εμμονές όσο και με τις συμπεριφορές που τις συνοδεύουν, με αποτέλεσμα να αφιερώνει πολύ χρόνο στη διάρκεια της ημέρας στο πρόβλημά του και σταδιακά παγιδεύεται σε μία δυσλειτουργική καθημερινότητα.

Τα συμπτώματα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής 
Ιδεοληψίες: είναι ακούσιες σκέψεις ή εικόνες με επίμονο και δυσάρεστο περιεχόμενο για το άτομο που τις βιώνει, με αποτέλεσμα να του προκαλούν άγχος και δυσφορία. Συνήθως δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και το καθηλώνουν προσπαθώντας να τις “απαντήσει” ή να πάρει κάποια καθησυχαστική απάντηση από άτομα που εμπιστεύεται ώστε να εφησυχάσει. Αυτό όμως είναι ένας φαύλος κύκλος που ποτέ δεν σταματά όσο και να διαβεβαιώσει τον εαυτό του ή τον διαβεβαιώσουν οι οικείοι του.

Ψυχαναγκασμοί: είναι επαναλαμβανόμενες και επίμονες συμπεριφορές που συνήθως απαντούν στις ιδεοληψίες προσπαθώντας να μειώσουν το άγχος. Το άτομο ταλαιπωρείται σε επαναλήψεις που νιώθει αδύναμο να σταματήσει γιατί καταπιέζεται και είναι όλο και πιο ανήσυχο. Οι ψυχαναγκασμοί σταδιακά παίρνουν τη μορφή τελετουργίας: (πλύσιμο χεριών, έλεγχος, οργάνωση-τάξη, μέτρημα κλπ), που του δίνουν μία προσωρινή ανακούφιση γιατί σύντομα θα επαναλάβει ακριβώς την ίδια διαδικασία.

Τα συμπτώματα της ΙΔΨ διαταραχής πολλές φορές είναι μη διαχειρίσιμα, αν δεν υπάρξει έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση με αποτέλεσμα το άτομο να δυσκολεύεται να λειτουργήσει στην εργασία, στο σπίτι, στο σχολείο. Διαταράσσεται δηλαδή η καθημερινότητά του αλλά και η σχέση του με τους άλλους,

Εστιάζοντας στη Διαταραχή
Κάποιος που πάσχει από τη συγκεκριμένη διαταραχή, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και να αποδώσει σε όλους τους τομείς της ζωής του, απομονώνεται, ασχολείται μόνο με τα συμπτώματά του σε μία προσπάθεια να αποφορτιστεί από το άγχος του και γενικότερα ταλαιπωρείται τόσο αυτός που το βιώνει όσο και το περιβάλλον του που καλείται να επιβεβαιώνει και να επιχειρηματολογεί ώστε να αμφισβητούνται όλες αυτές οι εμμονές και οι επαναλαμβανόμενες και παράλογες συμπεριφορές που τις συνοδεύουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις η αναζήτηση ψυχιατρικής και ψυχοθεραπευτικής βοήθειας κρίνονται απαραίτητα.

Εστιάζοντας σε ρουτίνες τις καθημερινότητας
Στην περίπτωση ωστόσο που στην καθημερινότητά μας υπάρχουν επαναλήψεις που μας βοηθούν ώστε να νιώθουμε οργανωμένοι και να λειτουργούμε καλύτερα, κερδίζοντας χρόνο και πετυχαίνοντας τους στόχους μας αυτό δεν μας αποδιοργανώνει και δεν αξιολογείται ως παθολογικό. Η παθολογία προσδιορίζεται από τις εκπτώσεις που κάνουμε στη ζωή μας και από τη δυσλειτουργικότητα που μας επιφέρουν τα συμπτώματα.

Επιπλέον, ας αναλογιστούμε περιόδους που μπορεί να έχουμε περισσότερο άγχος: είναι πιθανόν τότε να υπάρχει επιδείνωση σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και επίμονες και βασανιστικές σκέψεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις, σίγουρα αυτό που βοηθάει είναι να βρίσκουμε διεξόδους ώστε να μας αποφορτίζουν από προβλήματα, δύσκολες ή κουραστικές συνθήκες, να είμαστε ελαστικοί όταν χρειάζεται με το πρόγραμμά μας και να παίρνουμε χρόνο για τον εαυτό μας αποκτώντας επίγνωση και καλύπτοντας  βαθύτερες ανάγκες μας.

Να θυμάσαι…
Πάντα το ανικανοποίητο λειτουργεί επιβαρυντικά στο άγχος, δυσκολεύει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας. Όλοι οι άνθρωποι λειτουργούμε καλύτερα όταν είμαστε “γεμάτοι” και χαρούμενοι -κι αυτό έχει αντίκτυπο τόσο στον εαυτό μας και τις επιδόσεις μας, όσο και στις σχέσεις μας με τους άλλους.