Η υπογονιμότητα με μια ματιά

Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας 1 στα 3 ζευγάρια θα αντιμετωπίσουν κάποια μορφή υπογονιμότητας στην προσπάθειά τους για τεκνοποίηση.

Η σημασία της ηλικίας στην γονιμότητα 

Μια από της συχνότερες αιτίες υπογονιμότητας παγκοσμίως είναι η αυξημένη αναπαραγωγική ηλικία. Και όταν αναφερόμαστε σε μεγαλύτερη αναπαραγωγική ηλικία, συνήθως εννοούμε ηλικίες κοντά στα 40 και κατά βάση μετά τα 40. Αυτό συμβαίνει  γιατί, από τα 35 έτη και μετά, το γενετικό υλικό της γυναίκας, δηλαδή τα ωάριά της, αρχίζει να φθίνει τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι  μειώνονται οι αποθήκες των ωαρίων και άρα είναι δύσκολο να παραχθούν ωάρια, αλλά ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι μειώνεται κατά πολύ ο αριθμός των καλών ωαρίων, αυτών που τελικά μπορούν να οδηγήσουν σε παιδί.

Μετά τα 40 η φθορά αυτή είναι πιο γρήγορη και πιο καθοριστική, θέτοντας τα 45 έτη ως το ηλικιακό ίσως όριο που έχουμε ακόμη υπαρκτές -αν και μικρές πιθανότητες να αποκτήσουμε ένα υγιές παιδί- με δικά μας ωάρια. Από τη φθορά του γενετικού υλικού, φυσικά, δεν εξαιρούνται και οι άνδρες, ωστόσο η σημαντική φθορά του σπέρματος επέρχεται σε μεγαλύτερη ηλικία. Σύμφωνα με  επίσημα στατιστικά στοιχεία, στη χώρα μας ο μέσος όρος ηλικίας απόκτησης του πρώτου παιδιού είναι πάνω από τα 35 έτη.

Κατάψυξη γενετικού υλικού – η λύση για την πιο αποτελεσματική επίτευξη εγκυμοσύνης σε μεγαλύτερη ηλικία

Η κατάψυξη ωαρίων είναι μια τεχνική που σταματά ουσιαστικά τον χρόνο. Αν μια γυναίκα αποφασίσει να καταψύξει τα ωάριά της σε ηλικία 30 ετών, τότε σταματάει την ηλικία των ωαρίων της στα 30. Το σημαντικό πλεονέκτημά της, όμως, είναι ότι, στα 30 έτη, το μεγαλύτερο ποσοστό των ωαρίων είναι τόσο καλά ποιοτικά που μπορούν να οδηγήσουν σε παιδιά. Αν αποφασίσει ότι θέλει να τα χρησιμοποιήσει στην ηλικία των 45 ετών, δηλαδή 15 χρόνια μετά, η πιθανότητά της να μείνει έγκυος αντιστοιχεί στην ηλικία των κρυοσυντηρημένων ωαρίων της, δηλαδή τα 30 έτη και όχι στη βιολογική της ηλικία που είναι τα 45 έτη.

Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής μας έχουν μεταθέσει την τεκνοποίηση σε όλο και μεγαλύτερες ηλικίες. Η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι το «δίχτυ ασφαλείας» που εξασφαλίζει στη γυναίκα το δικαίωμα της επιλογής.  Αυτό σημαίνει ότι, όταν θα θελήσει να γίνει μητέρα, θα έχει την επιλογή να αποκτήσει το βιολογικό της παιδί, χωρίς να έχει χάσει αυτή τη δυνατότητα αποκλειστικά και μόνο λόγω ηλικίας. Φυσικά, ακόμη και για τις γυναίκες που δεν προνόησαν να κρατήσουν τα ωάριά τους και η ηλικία τους είναι απαγορευτική για χρήση των δικών τους ωαρίων, υπάρχει η επιλογή της δωρεάς ωαρίων, που τους δίνει το δικαίωμα στη μητρότητα. Η κρυοσυντήρηση του γενετικού υλικού ωστόσο αφορά και τους άντρες και αναφέρεται ως κατάψυξη σπέρματος.

Προεμφυτευτικός ελέγχος -η σημασία του για τα ζευγάρια μεγαλύτερης ηλικίας  

Ο Προεμφυτευτικός έλεγχος (PGT) ή αλλιώς βιοψία του εμβρύου, όπως είναι γνωστό  στην καθημερινή πρακτική, έχει πραγματικά εξαιρετική σημασία, ειδικά για τα ζευγάρια μεγαλύτερης ηλικίας.

Ο προεμφυτευτικός έλεγχος είναι μια διαδικασία κατά την οποία συλλέγονται λίγα κύτταρα από τα έμβρυα που έχουν δημιουργηθεί με εξωσωματική γονιμοποίηση και στέλνονται για γενετική ανάλυση. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι τα έμβρυα να έχουν φτάσει στο στάδιο της βλαστοκύστης. Η διαδικασία γίνεται στο εμβρυολογικό εργαστήριο από τους εμβρυολόγους και η γενετική ανάλυση γίνεται σε ειδικό εργαστήριο από τους γενετιστές.

Ο προεμφυτευτικός έλεγχος απαντά στο πολύ κρίσιμο ερώτημα για τα ζευγάρια μεγαλύτερης αναπαραγωγικής ηλικίας εάν τα έμβρυά τους έχουν δυναμική να εξελιχθούν σε παιδί.  Όσο μεγαλύτερη η αναπαραγωγική ηλικία τόσο πιο σύνηθες είναι να δημιουργούνται έμβρυα με χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Με τον προεμφυτευτικό έλεγχο αναγνωρίζονται τα υγιή χρωμοσωμικά έμβρυα που έχουν αρκετά μεγάλο ποσοστό να οδηγήσουν σε γεννημένο παιδί και επιλέγονται μόνο αυτά για μεταφορά στη μήτρα, ενώ τα έμβρυα με ανωμαλίες απορρίπτονται.  Με τον τρόπο αυτό δεν χάνεται χρόνος σε άσκοπες εμβρυομεταφορές, χρόνος που είναι εξαιρετικά πολύτιμος για τα μεγαλύτερης ηλικίας ζευγάρια.

Η προεμφυτευτική διάγνωση μπορεί να γίνει επίσης σε ζευγάρια κάθε ηλικίας, για να αποφευχθεί κάποιο νόσημα όπως είναι η μεσογειακή αναιμία, η κυστική ίνωση, η μυϊκή δυστροφία και άλλα νοσήματα που μεταφέρονται γονιδιακά στους απογόνους.

Εξωσωματική γονιμοποίηση σε γυναίκες με κακοήθεια

Οι γυναίκες που πάσχουν από κάποια μορφή κακοήθειας δεν αποκλείονται από την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ο χειρισμός τους βέβαια είναι πολύ ιδιαίτερος και χρειάζεται στενή συνεργασία μεταξύ του εξειδικευμένου ιατρού αναπαραγωγής και του ογκολόγου. Καταρχάς, είναι πολύ σημαντικό η ασθενής να μιλήσει με τον ογκολόγο της και, εφόσον ο τύπος της κακοήθειας που έχει το επιτρέπει, το ιδανικό είναι να προηγηθεί η κρυοσυντήρηση ωαρίων ή εμβρύων πριν λάβει η γυναίκα ΧΜΘ. Ακόμη όμως και να έχει λάβει ήδη χημειοθεραπεία, σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να γίνει προσπάθεια για κρυοσυντήρηση ή και για τεκνοποίηση σε δεύτερο χρόνο.

Για όλα τα ζευγάρια ανεξαρτήτου ηλικίας που παλεύουν με την υπογονιμότητα, ακόμη και για τις μαχήτριες του καρκίνου, η επιστήμη της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διαθέτει στη φαρέτρα της πολλά όπλα, για να δώσει σε όλους -με σωστή διαχείριση και καθοδήγηση- την ελπίδα της απόκτησης ενός παιδιού.

Dr Σοφία-Παρασκευή Τραχανά, MSc, PhD 
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος 
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών 
Εξειδίκευση στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή
(St Bart’s Fertility Unit, London, Uk – Queen Mary University of London)
Συνεργάτης Υγεία IVF – Εμβρυογένεσις.