Ενσυναίσθηση: Οι 3 κατηγορίες της και τα βασικότερα χαρακτηριστικά που τις διαφοροποιούν

Η ενσυναίσθηση (empathy) είναι πλέον η λέξη των ημερών και σίγουρα το δικαιούται και το αξίζει. Πρόκειται για κάτι καθοριστικό για εμάς και τα παιδιά μας. Η ενσυναίσθηση βρίσκεται στο επίκεντρο της επιστήμης της ψυχολογίας, των παιδαγωγικών και γενικά όλων των ανθρωποκεντρικών επαγγελμάτων διότι είναι ο τρόπος να σχετίζεσαι με ο,τιδήποτε, είναι ο τρόπος να υπάρχεις. Η ενσυναίσθηση είναι να ταυτίζεσαι με τον άλλον, να μπαίνεις στα «παπούτσια» του άλλου, να βλέπεις το πρόβλημα απο την οπτική γωνία του άλλου. Η ενσυναίσθηση είναι εργαλείο σύνδεσης, ενδεχομένως έμφυτα τοποθετημένο μέσα μας, είναι τροπον τινά, «η εσωτερική αίσθηση» του άλλου μέσα μας.

Ένα συνώνυμο της, θα μπορούσε να είναι «το νοιάξιμο» για τον άλλον. Αυτό όμως έχει επίπεδα. Έχουμε:

Α) Αντανακλαστική ενσυναίσθηση
Β) Διανοητική-γνωστική ενσυναίσθηση
Γ) Συναισθηματική ενσυναίσθηση

Διαφέρουν μεταξύ τους πολύ, έχουν δομικές διαφοροποιήσεις εντός του ψυχισμού.

Η αντανακλαστική ενσυναίσθηση αφορά στον τρόπο που ο άλλος, μάς προκαλεί συναισθήματα λύπης, χαράς κτλ χωρίς καν να γνωρίζουμε γιατί. Πολλές φορές, οι άνθρωποι μπερδεύουν την αληθινή, βαθιά ενσυναισθηση με την αντανακλαστική. Για παράδειγμα, βλέποντας μία ταινία ή παρατηρώντας έναν άγνωστο άνθρωπο, μπορούμε να εκφράσουμε λύπη ή δυσφορία κτλ. Αυτό συμβαίνει αντανακλαστικά και όχι συνειδητά. Η αντανακλαστική ενσυναίσθηση δεν είναι βαθιά, δεν διαρκεί πολλή ώρα και ενδεχομένως, να μην αφήνει πίσω της μνήμες με συναισθηματικό φορτίο.

Η διανοητική ενσυναίσθηση είναι ένα επίπεδο πιο υψηλή απο την αντανακλαστική. Είναι η «ακρόαση» του αφηγήματος του άλλου όπου εκεί, μπορούμε να καταλάβουμε σε γνωστικό/διανοητικό επίπεδο, την οιαδήποτε του δυσκολία κτλ. Η διανοητική ενσυναίσθηση αφορά κυρίως την κατανόηση των γεγονότων που πλαισιώνουν την κατάσταση του άλλου, δεν αφορά στην συναισθηματική του υπόσταση. Συνεπώς, η φλούδα αυτή της ενσυναίσθησης, παραμένει ανεπαρκής εάν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική ψυχική ταύτιση με τον άλλον.

Προχωρώντας, έχουμε την συναισθηματική πτυχή της ενσυναίσθησης. Είναι η περίπτωση όπου κάποιος νιώθει όσα νιώθει ο ΄συνάνθρωπος του. Είναι όταν νοιάζεσαι σε βάθος, όταν μπορείς να βοηθήσεις πραγματικά ώστε να ανακουφίσεις τον πόνο του άλλου. Η συναισθηματική (ή αλλιώς συμπονετική) ενσυναίσθηση είναι η μόνη αληθινή συσχέτιση σε βάθος και σε διάρκεια χρόνου. Ειναι αυτή που ενώνει ανθρώπους σε σχέσεις ζωής, σε οικογένειες, ή ακόμα και σε επαγγελματικούς χώρους.

Οι άνθρωποι πολλές φορές «ενδύονται» ενσυναίσθηση που δεν έχουν. Αυτό συνιστά αιτία προβληματισμού τόσο σε ψυχολογικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Εχουμε υπάρξει αποξενωμένοι και γνωρίζουμε πως αυτός ο δρομος είναι δυσοίωνος. Στην Αμερική o John Donne είπε στην ποίηση του «No man is an island» εννοώντας πως όλοι είμαστε μέρος του συνόλου γιατί έτσι είμαστε υγιείς, έτσι παραμένουμε ανθρώπινοι και ζωντανοί. Η ενσυναίσθηση δείχνει να είναι ο αρμός ανάμεσά μας και πρέπει καθημερινά, να τής επιτρέπουμε να ενισχύει και να στερεώνει την ποιότητα των σχέσεών με τους ανθρώπους της ζωής μας.

Δρ. Μπογιατζή Χριστίνα
Παιδοψυχολόγος ΜΑ, Ph.D
Λογοπαθολόγος ΜΑ