Γιατί οι έφηβοι οδηγούνται στην παραβατική συμπεριφορά;

Σε πολλές οικογένειες συμβαίνει τα παιδιά να οδηγούνται σε παραβατικές συμπεριφορές. Ποια είναι όμως τα προβλήματα αυτού του φαινομένου; Ποιοι είναι οι λόγοι που οι έφηβοι διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν τέτοιου είδους συμπεριφορές; Η ψυχολόγος Κρίστη Μηλίορδου σου εξηγεί και σε συμβουλεύει…

Οι εκάστοτε έφηβοι αποτελούν την ελπίδα όλων μας για ένα καλύτερο αύριο, για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς που δεν θα επαναλάβει τα λάθη των προηγούμενων. Αυτή η ελπίδα, όμως, κλονίζεται όταν συναντώνται περιστατικά εφηβικής παραβατικότητας, τα οποία ολοένα και πληθαίνουν.

Το πρόβλημα της εφηβικής παραβατικότητας είναι πολυδιάστατο και εξαρτάται από τη συνολική δράση πολλών τομέων είτε, προσωπικών, είτε οικογενειακών, είτε της ίδιας της δομής της κοινωνίας που ζούμε. Συμπεριφορές που μπορούν να χαρακτηριστούν παραβατικές αφορούν τη μη τήρηση των άγραφων αλλά και των γραπτών νόμων και συνήθως είναι η κλοπή, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η οδήγηση χωρίς δίπλωμα, η άσκηση βίας κτλ.

Αρχικά, σημαντικό ρόλο παίζουν οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Φαινόμενα όπως η οικονομική κρίση, η πολιτική αστάθεια αλλά και η αποδυνάμωση θεσμών συνδέεται άρρηκτα με την αύξηση της πιθανότητας συμμετοχής των νέων σε εγκληματική δραστηριότητα.

Άλλοι παράγοντες είναι οι πολιτισμικοί. Ο εκσυγχρονισμός κάποιων παραδοσιακών κοινωνιών και οι απότομες αλλαγές μπορεί να μεταβάλλουν και τις αντιλήψεις των νέων για την πραγματικότητα. Τα καταναλωτικά πρότυπα που δημιουργούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι πολύ πέρα από τις ικανότητες των περισσότερων οικογενειών να επιτευχθούν. Δεν είναι λίγοι οι νεαροί που συλλαμβάνονται για κλοπή ώστε να αποκτήσουν μετρητά και να απολαύσουν έστω και για λίγο τον τρόπο ζωής που προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Ένας ακόμη παράγοντας θεωρείται η αστικοποίηση. Τα υψηλά ποσοστά νεανικής εγκληματικότητας κυρίως εμφανίζονται σε αστικές κοινωνίες καθώς τα χαρακτηριστικά του αστικού περιβάλλοντος είναι ευνοϊκά για την ανάπτυξη τέτοιου είδους μορφών συμπεριφοράς που απορρέουν κυρίως από την αποδυνάμωση των πρωτογενών κοινωνικών σχέσεων, του ελέγχου, και την τάση προς την ανωνυμία.

Εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε τον καταλυτικό ρόλο της οικογένειας. Σύμφωνα με μελέτες τα παιδιά που λαμβάνουν τη σωστή επιτήρηση των γονέων είναι λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε εγκληματικές δραστηριότητες. Αντιθέτως οι συνθήκες σε μία δυσλειτουργική οικογένεια, που χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις, ανεπαρκή άσκηση γονικού ελέγχου, ασθενείς εσωτερικούς δεσμούς και πρόωρη απονομή αυτονομίας στο παιδί συνδέονται πολλές φορές με την παραβατικότητα.

Οι σταδιακές αλλαγές που υπόκειται μάλιστα ο κοινωνικός θεσμός της οικογένειας, όπως η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών είναι εξίσου υπεύθυνες. Για παράδειγμα ένα αγόρι μεγαλωμένο σε μία μονογονεϊκή οικογένεια από την οποία ο πατέρας απουσιάζει μπορεί να οδηγηθεί σε αναζήτηση προτύπων αρρενωπότητας σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων του. Βασικό, άλλωστε, χαρακτηριστικό αυτών των ομάδων είναι ο ορισμός ανδρικών ρόλων και η συμβολή στην απόκτηση χαρακτηριστικών, όπως η σκληρότητα και η δύναμη.

Επιπρόσθετα, ρόλο παίζει και η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Οι έφηβοι από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα συχνά αισθάνονται αποκλεισμένοι και για να βελτιώσουν την κατάστασή τους μπορεί να επιλέξουν την ένταξη σε μία νεανική παραβατική ομάδα. Αυτές οι ομάδες παρέχουν ίσες ευκαιρίες σε όλα τα μέλη, ευνοϊκά διαχωρίζοντας τους εαυτούς τους από το σχολείο και την οικογένεια, όπου τα ανώτερα μέλη είναι κυρίως ενήλικες.

Ο αποκλεισμός είναι ακόμη ένας παράγοντας που ωθεί τους νέους στην παραβατική συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα, ο αποκλεισμός ορισμένων ομάδων αυξάνει προοδευτικά τη συσσώρευση των εμποδίων, την κρίση ταυτότητας και τη ρήξη κοινωνικών δεσμών. Η ανακούφιση λοιπόν που δυστυχώς δεν προσφέρεται από κάποια κοινωνική υπηρεσία ασφαλείας, χαρίζεται απλόχερα στους νέους οι οποίοι εντάσσονται σε κάποια παραβατική συμμορία. Αισθάνονται ότι εντάσσονται και γίνονται αποδεκτοί από ένα σύνολο ατόμων, ομαδοποιούνται και αποκτούν το αίσθημα της ασφάλειας και της προστασίας. Επιπρόσθετα, αναπτύσσουν την γνώση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και έχουν ίση θέση και ίσες ευκαιρίες με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Η συμμετοχή τους στη χρήση ή τη διακίνηση ουσιών είναι αναπόφευκτη μετά την ένταξη σε μία τέτοια ομάδα.

Άλλος ένας παράγοντας που παίζει ουσιαστικό ρόλο είναι αυτός των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τόσο η τηλεόραση όσο και οι ταινίες, προωθούν την έννοια της απονομής δικαιοσύνης μέσω της φυσικής εξόντωσης των εχθρών.

Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι νέοι παρακολουθώντας τη βία τείνουν να συμπεριφέρονται περισσότερο επιθετικά. Τα θεάματα βίας και η επιθετική ενέργεια μπορούν εύκολα να μεταφερθούν στην καθημερινή ζωή ωθώντας τους εφήβους να την ασκήσουν προσωρινά ή μόνιμα από αρκετές ώρες ως αρκετές μέρες. Οι νέοι που εκτίθενται καθημερινά στα προγράμματα βίας αρχίζουν να τη χρησιμοποιούν και οι ίδιοι θεωρώντας ότι είναι ένας τρόπος αποκατάστασης της δικαιοσύνης.

Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη η πολιτεία να διαθέσει χρόνο και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον της στο φαινόμενο της εφηβικής παραβατικότητας κάνοντας ό,τι είναι δυνατόν για να την καταπολεμήσει.

Το όφελος είναι διπλό: Πρώτον, λιγότεροι νέοι στους δρόμους που κάνουν χρήση ουσιών, προκαλούν ατυχήματα στην άσφαλτο και διαπράττουν ληστείες και δεύτερον, λιγότεροι απεγνωσμένοι γονείς που παρακολουθούν τα παιδιά τους να οδεύουν προς μία σκοτεινή κατεύθυνση από την οποία χωρίς τη συμβουλή κάποιου ειδικού είναι δύσκολο να τα φέρουν πίσω.