Σωματοδυσμορφική διαταραχή: Πώς θα καταλάβεις ότι το παιδί σου πάσχει και δεν είναι απλά ανασφαλές

Πρόκειται για ένα θέμα αρκετά άγνωστο στο ευρύ κοινό, αλλά στην πραγματικότητα “χτυπάει την πόρτα” αρκετών οικογενειών. Η σωματοδυσμορφική διαταραχή είναι μια δύσκολη πάθηση και συχνά δεν γίνεται αντιληπτή από τους γονείς των εφήβων που συνήθως την εκδηλώνουν, με αποτέλεσμα να μένει απαρατήρητη και χωρίς άμεση αντιμετώπιση. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να είναι ενήμεροι, ώστε να μπορούν να κάνουν τις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις. Η ψυχίατρος και συστημική ψυχοθεραπεύτρια Φλωρεντία Γεωργοσοπούλου δίνει βασικές οδηγίες και συμβουλές:

Η εξωτερική εμφάνιση είναι ένα θέμα που απασχολεί πολύ το σύγχρονο άνθρωπο. Όλοι μας έχουμε αφιερώσει χρόνο μπροστά στον καθρέφτη για να περιποιηθούμε την εμφάνισή μας, το πρόσωπό μας ή τα μαλλιά μας. Ο στόχος είναι η επίτευξη της ομορφότερης εκδοχής του εαυτού μας! Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την ομορφιά, την αποδοχή, το θαυμασμό και την ελκυστικότητα και μέσα από αυτά κοινωνικοποιείται.

Η αντίληψη της ομορφιάς και η αισθητική είναι σε μεγάλο βαθμό ένα ζήτημα υποκειμενικό, το οποίο συνδιαμορφώνεται από την εγγενή αντίληψή μας, τα προσωπικά βιώματά μας, τα πρότυπα της κοινωνίας και του πολιτισμού εντός των οποίων μεγαλώνουμε και ζούμε, καθώς και των προδιαγραφών που υποδεικνύονται από τα ΜΜΕ και το μάρκετινγκ. Είναι πολύ συχνό να μην ικανοποιείται κανείς πλήρως από την εμφάνισή του και να ασχολείται, άλλοτε περισσότερο, άλλοτε λιγότερο με διάφορους τεχνητούς τρόπους βελτίωσής (μακιγιάζ, πλαστικές επεμβάσεις, κλπ).

Πολλές φορές, η μη ικανοποίηση από την εξωτερική εμφάνιση επηρεάζει την αυτοεκτίμηση και τη διάθεση με ήπιες επιπτώσεις στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Όλα αυτά τα μέσα βελτίωσης είναι μέσα στη ζωή μας και μπορούν να είναι βοηθητικά, όταν τίθεται κάποιο αντικειμενικό πρόβλημα που επηρεάζει τη ζωή του ανθρώπου σε κοινωνικό, εργασιακό ή συντροφικό επίπεδο. Δίνονται λύσεις με τις οποίες βελτιώνεται η ψυχολογική κατάσταση και αποκαθίστανται οι δυσκολίες που βιώνει κανείς και είναι απόρροια της εξωτερικής εμφάνισης.
Όλα τα παραπάνω είναι μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια και αποτελούν μέρος της σύγχρονης ζωής.

Μια ακραία εκδοχή αυτής της ενασχόλησης με την εξωτερική εμφάνιση, παρατηρείται σε ένα ποσοστό του πληθυσμού και περιγράφηκε για πρώτη φορά τον προηγούμενο αιώνα με τον όρο “φόβος της ασχήμιας”. Στις μέρες μας μετονομάστηκε σε “Σωματοδυσμορφική διαταραχή” και υπολογίζεται ότι 1- 2% του δυτικού πληθυσμού πάσχει από αυτήν.

Πότε εκδηλώνεται και γιατί:
Εκδηλώνεται στην εφηβεία, την περίοδο δηλαδή όπου η έγνοια για την εμφάνιση και την κοινωνικοποίηση κορυφώνεται. Σε αυτή την περίοδο συμβαίνουν πολλές αλλαγές στο σώμα και ταυτόχρονα τα περισσότερα κορίτσια και αγόρια εμφανίζουν συχνά ήπια προβλήματα ακμής και δερματικών αλλαγών. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτές οι αλλαγές αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της Σωματοδυσμορφικής διαταραχής σε κάποια παιδιά, τα οποία είναι ήδη ευάλωτα από μια μη ικανοποιητική εικόνα του εαυτού τους. Τα παιδιά αυτά, συνήθως αγνοώντας άλλες ικανότητες ή δεξιότητες που έχουν, εστιάζουν στην εμφάνισή τους ως κριτήριο αξίας, με αποτέλεσμα να βάλλεται η αυτοεκτίμησή τους και να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών, όπως η Σωματοδυσμορφική διαταραχή. Τέλος, ένας καθοριστικός και βασικός παράγοντας, που συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας τέτοιας διαταραχής, είναι η σημασία και αξία που δίνουν οι γονείς στην εξωτερική εμφάνιση και συνολικά το πώς διαπαιδαγωγούν τα παιδιά τους σχετικά με τις αξίες και την αυτοεκτίμηση.

Πώς εκδηλώνεται και με ποια συμπτώματα θα την αντιληφθείς:
Υπολογίζεται ότι για να διαγνωσθεί η διαταραχή αυτή περνούν κατά μέσο όρο 13 χρόνια από την έναρξή της και η πορεία της είναι χρόνια με υφέσεις και εξάρσεις.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα διαγνωστικά κριτήριά της, υπάρχει υπερβολική ενασχόληση με ένα έλλειμμα στη φυσική εμφάνιση, το οποίο είτε δεν υπάρχει καθόλου, είτε μεγαλοποιείται υπερβολικά με αποτέλεσμα η κατάσταση αυτή να προκαλεί σημαντική δυσφορία ή σοβαρές επιπτώσεις σε σημαντικούς τομείς της ζωής του ατόμου. Οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή, τυπικά σπαταλούν πολλές ώρες την ημέρα μπροστά στον καθρέφτη (ή τον αποφεύγουν συστηματικά), χτενίζονται, ξύνουν ή τρίβουν το δέρμα τους, αναζητούν επιβεβαίωση ή κάνουν νοητικές πράξεις (σύγκριση εμφάνισης με άλλους) ως απάντηση στην ανησυχία για την εμφάνισή τους.

Πού επικεντρώνεται η διαταραχή:
Το πρόσωπο, αλλά και κάθε μέρος του σώματος, μπορεί να αποτελέσει το επίκεντρο της έγνοιας. Το μέρος του σώματος που μπορεί να συγκεντρώνει το ειδικό ενδιαφέρον μπορεί να αλλάζει στη διάρκεια της διαταραχής. Πιο συγκεκριμένα, τα φανταστικά αυτά ελλείμματα μπορεί να αφορούν σε πληθώρα σημείων του σώματος, όπως μαλλιά (τριχοφυΐα), μύτη, δέρμα, μάτια, κεφάλι- πρόσωπο (χείλη, σαγόνι, αυτιά, μάγουλα, μύες προσώπου, δόντια), συνολική κατασκευή και οστική δομή, γλουτοί, στήθος, πέος, κ.ά. Επίσης, άλλα σοβαρά συμπτώματα που συνήθως συνοδεύουν τη διαταραχή αυτή, είναι ιδέες ότι οι άλλοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και παρατηρούν την υποτιθέμενη ατέλεια και σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να φτάσει μέχρι τα όρια της παραληρητικής διαταραχής.

Όπως είναι φανερό, οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή υποφέρουν και έχουν ανάγκη από θεραπευτική παρέμβαση. Ωστόσο, δεν είναι σε θέση πολλές φορές να αντιληφθούν την παρουσία του προβλήματός τους και δεν αναζητούν ψυχιατρική βοήθεια, φοβούμενοι ότι μπορεί να χαρακτηριστούν ματαιόδοξοι ή επιφανειακοί. Έτσι, απευθύνονται κυρίως σε γιατρούς χειρουργικών ειδικοτήτων (ωτορινολαρυγγολόγους, πλαστικούς χειρουργούς), σε δερματολόγους ή αισθητικούς και προσπαθούν έτσι να “διορθώσουν το ελάττωμά τους”, χωρίς όμως να ικανοποιούνται ποτέ επαρκώς από το αποτέλεσμα. Ως συνέπεια αυτού μπορεί η εμφάνισή τους να αλλοιωθεί σημαντικά μέχρι παραμορφώσεως.

Πώς αντιδρούν οι πάσχοντες:
Περίπου το 1/3 των ασθενών περιορίζεται μέσα στο σπίτι λόγω της ανησυχίας ότι θα ρεζιλευτούν για τις υποτιθέμενες δυσμορφίες τους. Η Σωματοδυσμορφική διαταραχή συχνά συνυπάρχει και με άλλες ψυχικές διαταραχές, κυρίως μείζονα κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και ψύχωση. Η επιπτώσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις και στον επαγγελματικό τομέα είναι σοβαρές (αποφυγή κοινωνικής έκθεσης, άγαμοι, παραίτηση από το σχολείο ή τη δουλειά), ενώ μελέτες αναφέρουν ότι το 1/5 των ασθενών αποπειράται να αυτοκτονήσει.

Μια υποκατηγορία της Σωματοδυσμορφικής διαταραχής είναι η Μυική δυσμορφία και προσβάλλει σχεδόν αποκλειστικά άνδρες. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η πεποίθηση ότι η μυική κατασκευή υπολείπεται ή είναι ανεπαρκής, ενώ αντικειμενικά είναι συνήθως πολύ καλή. Έτσι, κάποιοι έφηβοι που είναι ευάλωτοι, προσπαθούν να προκαλέσουν με διάφορους τρόπους υπερβολική ανάπτυξη των μυών τους μέχρι του σημείου της παραμόρφωσης.

Πώς μπορούν οι γονείς λοιπόν να βοηθήσουν το παιδί τους:
Είναι σημαντικό να υπάρχει στενή σχέση του γονιού με το παιδί του και να έχουν δημιουργηθεί κανάλια επικοινωνίας, μέσω των οποίων θα μπορεί να εκμυστηρευτεί το παιδί της ανησυχίες και τις φοβίες του, ώστε να μπορεί να υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση και υποστήριξη. Οι γονείς θα πρέπει να ανταποκριθούν με κατανόηση και να ενθαρρύνουν το παιδί τους να τους ανοιχτεί. Όσο νωρίτερα γίνει αντιληπτό το πρόβλημα και αναζητηθεί η κατάλληλη βοήθεια, τόσο πιθανότερο είναι να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα. Η σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς μπορεί να εξασφαλίσει μια σωστή αντιμετώπιση.

Σε επίπεδο πρόληψης, θα πρέπει να καλλιεργείται στο παιδί η ικανότητα να αναγνωρίζει τις ικανότητες, τις δεξιότητες και τους περιορισμούς του και να στηρίζει την αυτοεκτίμησή του σε τομείς πέραν της εξωτερικής εμφάνισής του. Οι γονείς καλούνται να επανεκτιμήσουν τον τρόπο που και εκείνοι αξιολογούν τις πτυχές της δικής τους προσωπικότητας και εμφάνισης. Είναι θεμελιώδους σημασίας να μάθει το παιδί να αγαπάει και να αποδέχεται τον εαυτό του και να αντλεί ευχαρίστηση και ικανοποίηση από πολλούς και διαφορετικούς τομείς της ζωής του. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που είναι σε θέση να του εξασφαλίζει αγάπη, αποδοχή και ενθάρρυνση.