Η συχνότερη μορφή κακοήθους νεοπλάσματος στις γυναίκες παραμένει ο καρκίνος του μαστού. Παρά τη σημαντική πρόοδο στη θεραπεία της νόσου, μία συγκεκριμένη κατηγορία ασθενών αντιμετωπίζουν κίνδυνο υποτροπής. Καθοριστικό ρόλο στη δυσμενή αυτή εξέλιξη, σε ένα σημαντικό ποσοστό των ασθενών, αποτελεί η παρουσία μίας πρωτεΐνης (HER2), η οποία συμβάλλει στην επιβίωση και στην ανάπτυξη του όγκου.
Για την ιστορία, ο ρόλος της HER2 στην δυσμενέστερη πρόγνωση αλλά και η ανάπτυξη στοχευμένων anti–HER2 θεραπειών, ξεκίνησε από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 με την επίμονη έρευνα πολλών επιστημόνων. Ανάμεσα σ’ αυτούς, κεντρικό ρόλο έπαιξε ο τότε νεαρός ογκολόγος Dennis Slamon, από την California. Η ζωή του και ο αγώνας του για την ανάπτυξη ειδικών θεραπειών που άλλαξαν την φυσική ιστορία της HER2-θετικής νόσου και βελτίωσαν τη ζωή εκατομμυρίων ασθενών έγινε ταινία (Living proof, 2008). Συνηθίζω να παροτρύνω τις ασθενείς με HER2-θετική νόσο να δουν την ταινία: λίγες εξελίξεις στην ιατρική ήταν τόσο συναρπαστικές που τράβηξαν το ενδιαφέρον της κινηματογραφικής βιομηχανίας!
Τα χρόνια που ακολούθησαν τις πρώτες ανακαλύψεις του ρόλου του HER2 στην βιολογία και την κλινική πορεία του καρκίνου του μαστού έφεραν στη θεραπευτική της μεταστατικής νόσου το trastuzumab. To trastuzumab είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που, αφού πρώτα απέδειξε ότι άλλαξε την πορεία και αύξησε την επιβίωση των ασθενών με μεταστατική νόσο, δοκιμάστηκε στην πρώιμη νόσο, στο πλαίσιο, βέβαια, μεγάλων διεθνών κλινικών μελετών. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν το καλοκαίρι του 2005 και σόκαραν θετικά τη διεθνή κοινότητα. Τώρα πια είχαμε φτάσει να εξομοιώσουμε την πρόγνωση της HER2-θετικής νόσου με τις πιο ήπιες μορφές καρκίνου του μαστού! Χιλιάδες ζωές ετησίως είχαν σωθεί, αλλά ο αγώνας δεν τελείωσε εκεί. Η κλινική έρευνα συνεχίστηκε, προσπαθώντας να ελαττώσουμε ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο υποτροπής, με στόχο κάποια μέρα, η HER2-θετική νόσος που υποτροπιάζει να είναι το παράδοξο, κι όχι ο κανόνας όπως ήταν μερικά χρόνια πριν.
Ένα καινούργιο σχετικά μονοκλωνικό αντίσωμα, το pertuzumab, ακολούθησε μια παρόμοια με το trastuzumab πορεία. Αφού απέδειξε, μερικά χρόνια πριν, ότι η χρήση του στη μεταστατική νόσο, μαζί με trastuzumab και χημειοθεραπεία, μπορεί να αυξήσει δραματικά την επιβίωση σε ασθενείς με μεταστατική HER2-θετική νόσο, δοκιμάστηκε όπως ήταν αναμενόμενο στην πρώιμη νόσο. Μια μεγάλη, διεθνής, πολυκεντρική μελέτη, η APHINITY, τυχαιοποίησε πάνω από 4.800 ασθενείς με πρώιμο HER2-θετικό καρκίνο του μαστού να πάρουν την εγκεκριμένη προφυλακτική αγωγή (χημειοθεραπεία και trastuzumab), με ή χωρίς pertuzumab. Τα αποτελέσματα, που ανακοινώθηκαν και δημοσιεύθηκαν το 2018, άλλαξαν ακόμα μια φορά την θεραπεία και τελικά την πρόγνωση αυτών των ασθενών. Για τους ασθενείς που η νόσος είχε ήδη προσβάλλει τους λεμφαδένες της μασχάλης, ο κίνδυνος υποτροπής ή θανάτου μειώθηκε κατά 23% με το τριπλό θεραπευτικό σχήμα, ενώ στους ασθενείς με αρνητικούς ορμονικούς υποδοχείς, ο κίνδυνος μειώθηκε κατά 24%. Όπως και στην περίπτωση του trastuzumab, έτσι και τώρα, δεν άργησαν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί (FDA για τις ΗΠΑ και EMA για την Ευρώπη) να εγκρίνουν την χρήση του pertuzumab σε συνδυασμό με trastuzumab και χημειοθεραπεία στην προληπτική αγωγή αυτών των ασθενών.
Είμαστε ικανοποιημένοι; Όχι βέβαια! Ακόμα υπάρχει ένα σημαντικό (αν και πολύ μικρότερο από το παρελθόν) ποσοστό ασθενών με HER2-θετική νόσο που θα υποτροπιάσουν στο μέλλον, παρά τη βέλτιστη αγωγή. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, όπως κάθομαι στο ακροατήριο στη μεγάλη αίθουσα του συνεδριακού κέντρου “Henry Gonzales” στο San Antonio του Texas, ανακοινώνονται τα πρώτα (θεαματικά θετικά) αποτελέσματα μιας ακόμα κλινικής μελέτης, της KATHERINE, που προσθέτει ακόμα ένα όπλο (το trastuzumab emtansine) στην αγωγή της πρώιμης νόσου. Ακόμα μια φορά όλοι μαζί, οι ερευνητές, οι ασθενείς και η σύγχρονη φαρμακευτική βιομηχανία, γράφουμε ιστορία. Ωστόσο, για αυτή την εξέλιξη θα μιλήσουμε μια άλλη φορά…
Αυτό που μένει είναι ο αγώνας όλων όσων ασχολούμαστε με την κλινική έρευνα, μαζί με τις ασθενείς μας, για ένα αύριο όλο και καλύτερο, με όλο και λιγότερες υποτροπές και όλο και περισσότερες νίκες. Η προσθήκη του pertuzumab στην φαρέτρα μας είναι μια ακόμη τέτοια νίκη. Κι άλλες ακολουθούν…
Παπαζήσης Κωνσταντίνος, Ογκολόγος – Παθολόγος, Υπεύθυνος Ογκολογικού Τμήματος Euromedica Γενική κλινική
Αριθμός Πιστοποίησης Μ.Η.Τ.232164