H κομψότητα του νεοκλασικισμού…

Ο διακοσμητής Κωνσταντίνος Ράπτης μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε τα βασικά στοιχεία του νεοκλασικισμού αλλά και να τον φέρουμε στο σπίτι μας…

Κατά τη διάρκεια του 2ου μισού του 18ου αιώνα, φυσά στην Ευρώπη αέρας ριζικών αλλαγών. Η ανάγκη των ανθρώπων για αυτοδιάθεση παίρνει σάρκα και οστά και ο Διαφωτισμός δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την επαναφορά αξιών που αιώνες μένουν κοιμισμένες. Όλα αυτά κάνουν επιτακτική την ανάγκη για να αναβιώσει το ανθρώπινο πνευματικό μεγαλείο, το Αρχαίο Ελληνικό Ιδεώδες.

Φυσικά όλη αυτή η αλλαγή δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει την τέχνη. Το Baroque φαντάζει κουραστικά πομπώδες, το Rococo αφελές και οι καλλιτέχνες ψάχνουν τρόπους να επανέλθουν σε πιο εκλεπτυσμένες μορφές δημιουργίας. Οι ανασκαφές στην Πομπηία φέρνουν στο προσκήνιο εκπληκτικής αισθητικής τέχνη και τα καλοδιατηρημένα κτίσματα του Αρχαίου Ρωμαϊκού Κλέους στη Ρώμη, αποκαλύπτουν τον άμεσο επηρεασμό τους από το μεγαλείο του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Η προσπάθεια για επαναφορά της αισθητικής των Αρχαίων Ελλήνων είχε ξεκινήσει ήδη στη διάρκεια της Αναγέννησης μέσω του Κλασικισμού (Classicism), αλλά διακόπηκε βίαια από το Βατικανό και την απολυταρχία με την ανάπτυξη του Baroque. Πλέον όμως η αναβίωση είναι γεγονός και έτσι γεννιέται ένα καινούριο καλλιτεχνικό κίνημα που ονομάζεται Νεοκλασικισμός (Neoclassicism).

Το καινούριο στιλ γρήγορα περνά από την Ιταλία στη Γαλλία, γίνεται η εικόνα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και κατακτά μαζί του όλη την Ευρώπη και αργότερα όλον τον κόσμο. Ειδικά μετά τη Γαλλική Επανάσταση και την παντοδυναμία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο Νεοκλασικισμός γίνεται το στιλ της Αυτοκρατορίας (Empire Style) και η απόλυτη εικόνα της. Είναι διάσημα τα έπιπλα της εποχής που φέρουν το όνομα του Γάλλου Αυτοκράτορα (Napoleon), που ενώ όμως έχουν σαν βάση τον Νεοκλασικισμό αποτελούν την πιο υπερβολική μορφή του, λόγω της έντονης διακόσμησής τους, που αποσκοπούσε στη “διαφήμιση” της δύναμης της Αυτοκρατορίας του.

Ο Νεοκλασικισμός δεν επηρεάστηκε απλώς από τα αρχαία κλασικά πρότυπα. Τα μιμήθηκε! Δεν είναι λίγες οι φορές που οι καλλιτέχνες της εποχής αντέγραψαν λεπτομερώς αρχαίους Ελληνικούς ναούς ή αρχαία Ρωμαϊκά κτίσματα και τα μετέφεραν αυτούσια σε καινούργιες κατασκευές. Αυτή η λατρεία που έφτανε στα όρια της μανίας ίσως να ήταν που έκανε το λόρδο Έλγιν να γδύσει την Ακροπόλη…

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Χωρίς υπερβολή τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του στιλ είναι όλα δάνεια της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και γι’ αυτό μπορούμε εύκολα να αναγνωρίσουμε πως τα βασικά στοιχεία είναι:

– Η αναζήτηση της αρμονίας στις γραμμές, τις φόρμες και τα χρώματα, που αποσκοπεί στην ισορροπία του συνόλου και δίνει την αίσθηση της απόλυτης τελειότητας μέσα από τη συμμετρία.

– Η αυστηρή εκλεπτυσμένη κομψότητα, που με τη βοήθεια της γεωμετρίας, δημιουργεί συνθέσεις που συνεισφέρουν στον εντυπωσιασμό, αλλά χωρίς να πέφτουν στην τροχοπέδη της υπερβολής.

– Η φιλοσοφημένη χρήση του δόγματος “μέτρον άριστον” που δημιουργεί κτίσματα, χώρους και αντικείμενα κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα (ανθρωπομετρία).

– Η χρήση επίπεδων όγκων που αποφεύγουν τις έντονες φωτοσκιάσεις και δίνουν μια αίσθηση καθαρότητα ολότητας και ηρεμίας.

– Η αγάπη για τον άνθρωπο που φτάνει στα όρια της εξιδανίκευσης με τη χρήση μορφών, που αναπαριστούν τέλεια πρότυπα ομορφιάς, επηρεασμένα από τους κανόνες της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ…
Πως θα μπορούσαμε όμως να εντάξουμε το υπέροχο αυτό στιλ στο χώρο μας; Πως θα νιώσουμε τη δύναμη που αποπνέει μέσα στη καθημερινότητα; Συγκεκριμένοι κανόνες μπορούν να μας βοηθήσουν…

1. Τα έπιπλα που θα χρησιμοποιήσουμε πρέπει να είναι κλασικά μεν, απλά δε. Πρέπει να έχουν σαν βασική γραμμή την ευθεία και το χρώμα του ξύλου συνήθως είναι σε σκούρες αποχρώσεις. Ενώ είναι εντυπωσιακά και ιδιαίτερα, έχουν απλή μορφή και λεπτεπίλεπτη διάθεση. Ακόμα και τα περίφημα Napoleon που αναφέραμε παραπάνω, ενώ είναι έντονα διακοσμημένα δεν φορτώνουν ιδιαίτερα το χώρο, ειδικά αν χρησιμοποιηθούν με φειδώ. Στα καταστήματα επίπλων θα βρούμε μεγάλη ποικιλία επίπλων επηρεασμένα από τον Νεοκλασικισμό, άλλα βαρύτερα και άλλα πιο απλά. Ανάλογα με το τι θα διαλέξουμε θα έχουμε και την ανάλογη εντύπωση στο χώρο μας.

2. Στο πάτωμα έχουμε πολλές επιλογές. Στα μαλακά δάπεδα το ξύλο, είτε χρησιμοποιείται σε ψαροκόκαλο, είτε σε ευθείες σανίδες και μπορεί να πάρει αποχρώσεις ανοιχτόχρωμες αλλά και σκουρόχρωμες. Το πιο ενδεδειγμένο ξύλο όμως είναι η ευρωπαϊκή δρυς που η χρυσαφένια απόχρωση της δημιουργεί μια υπέροχη βάση για τα σκουρότερα έπιπλα.
Το μάρμαρο ακολουθεί, συνήθως σε ανοιχτές αποχρώσεις. Μπορεί να διακοσμηθεί με τάκους και μπορντούρες σκουρότερου χρώματος ή να διαλέξουμε 2 χρωματισμούς και να τοποθετηθούν σε σκακιέρα. Φυσικά και η ασπρόμαυρη είναι η πιο εντυπωσιακή!
Ένα άλλο υλικό που χρησιμοποιήται σε αυτό το στιλ είναι το μωσαϊκό. Παρεξηγημένο υλικό στις μέρες μας αλλά πιστέψτε με μπορεί να δώσει υπέροχα αποτελέσματα σε ένα νεοκλασικό σπίτι!
Τέλος τα κεραμικά πλακάκια σε ανοιχτές αποχρώσεις είναι μια αρκετά καλή και οικονομική λύση.

3. Τα γύψινα είναι και στον Νεοκλασικισμό απαραίτητα όπως σε όλα τα κλασικά στιλ. Εδώ όμως αποφεύγουμε τις υπερβολές και διαλέγουμε μεγάλα μεν γύψινα αλλά σε απλές γραμμικές φόρμες, που μιμούνται λεπτομέρειες από τον αρχαίο κλασικό διάκοσμο. Συνήθως τα βάφουμε σε αποχρώσεις του λευκού για να μην τονίζονται πολύ. Επίσης είναι συνήθης η χρήση γύψινων ή ξύλινων πάνελ στον τοίχο που ξεκινάνε από το δάπεδο και φτάνουν ως το 1/3 του τοίχου και τα αετώματα πάνω από τις πόρτες, τα περίφημα υπέρθυρα.

4. Τα έργα τέχνης που θα στολίσουν το χώρο καλό είναι να είναι επηρεασμένα από την Αρχαία Ελλάδα. Οι πίνακες της εποχής του Νεοκλασικισμού είναι ρεαλιστικοί, εντυπωσιακοί αλλά και αρκετά ρομαντικοί, με βαθιά χρώματα και όμορφες φωτοσκιάσεις.
Τα γλυπτά φυσικά είναι σαν να έχουν ξεπηδήσει από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας! Προσέξτε όμως μη το παρακάνετε με τα αγάλματα και φαίνεται το σπίτι σας σαν μουσείο πραγματικό… Ένα με 2 μετρίου μεγέθους κομμάτια θα δώσουν ένταση και δραματικότητα στο χώρο αλλά δεν θα φανούν υπερβολικά.
Επίσης όμορφα θα δείχνουν μεγάλα αγγεία τοποθετημένα στο δάπεδο ή πάνω σε κάποιον μπουφέ στη τραπεζαρία. Μη ξεχάσετε τους υπέροχους καθρέπτες της εποχής με τις λεπτές χρυσές κορνίζες που θα χαρίσουν στο χώρο πολυτέλεια και φως!

5. Τα υλικά γενικά που χρησιμοποιούμε έχουν μια απίστευτη πολυμορφία, μιας και μπορούμε να συνδυάσουμε σχεδόν τα πάντα αρκεί να ταιριάζουν οι υφές και τα χρώματα. Έτσι μπορούμε να έχουμε στον ίδιο χώρο ασημένια και μπρούτζινα αντικείμενα, αρκεί να φαίνονται παλιά και γεμάτα ιστορία. Η πορσελάνη παντρεύεται με το γυαλί, το κρύσταλλο και το σμάλτο.

6. Στα υφάσματα επιλέγουμε συνήθως πολυτελείς λύσεις. Στις μπαλκονόπορτες το μετάξι και ο ταφτάς δίνουν υπέροχα αποτελέσματα σε συνδυασμό με βουάλ ανάλαφρες εσωτερικές κουρτίνες που κρέμονται από εντυπωσιακά κουρτινόξυλα, τοποθετημένα όσο πιο κοντά στο ταβάνι γίνεται. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε συνδυαστικά ρόμαν σε κάποια παράθυρα για να σπάσουμε τη μονοτονία.
Καρέκλες, καναπέδες και πολυθρόνες “φοράνε” συνήθως βελούδο και στόφες, είδη που είναι ανθεκτικότερα στη χρήση τους, αλλά επίσης πολυτελή και ιδιαίτερα.
Τα μοτίβα των υφασμάτων είναι εμπνευσμένα από τη γεωμετρία, αλλά και από το φυτικό βασίλειο. Ρίγες, κύκλοι, ρόμβοι και μπροκάρ παντρεύονται εύκολα αρκεί να έχουν σαν συνδετικό κρίκο το χρώμα. Καλό είναι να είναι μονόχρωμα και να αφήσουμε να “μιλήσει” η υφή τους. Αυτό δεν σημαίνει οτι απαγορεύονται και οι χρωματικοί συνδυασμοί , αρκεί να είναι προσεκτικοί και να έχουν σαν στόχο την αρμονία.

7. Για το φωτισμό του χώρου επιλέγουμε φωτιστικά που συνδυάζουν το μέταλλο, συνήθως το μπρούτζο με το κρύσταλλο. Πολυέλαιοι με έντονα στοιχεία ή πιο απλά φωτιστικά θα ταιριάξουν εύκολα με την υπόλοιπη διακόσμηση. Τοποθετούμε σε διάφορα σημεία λάμπες με καπέλα για έμμεσο φωτισμό και μαλακή αίσθηση, που ακολουθούν τη γραμμή που αναφέραμε προηγουμένως. Επίσης καλό θα ήταν να φωτίσουμε κάποια έργα τέχνης με απλίκες ή σποτ για να προσφέρουμε βάθος και θεατρικότητα στο χώρο, μιας και οι φόρμες του Νεοκλασικισμού είναι αρκετά επίπεδες και δεν έχουν όγκους που δημιουργούν φωτοσκιάσεις. Πολύ όμορφα είναι και τα μεγάλα φανάρια από μπρούτζο που χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή σχεδόν παντού.

ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ
Και ήρθε η ώρα των χρωμάτων! Στο Νεοκλασικισμό οι αρχές της χρωματολογίας βρίσκουν τον ιδανικό εκπρόσωπό τους. Όλα επιτρέπονται αρκεί να υπάρχει αρμονία και σωστή τονικότητα. Μερικές συμβουλές για τα χρώματα είναι:

– Σε αυτό το ιδανικά κλασικό στιλ πρωταγωνιστές είναι πάλι τα ουδέτερα. Το λευκό είναι ο βασιλιάς και ακολουθούν το ιβουάρ, το μπεζ, και το ανοιχτό γκρι για ταβάνια, τοίχους, γύψινα και υφάσματα, δηλαδή παντού. Το μαύρο είναι το απόλυτο must για αντικείμενα, λεπτομέρειες υφασμάτων αλλά και στα έπιπλα Napoleon. Τέλος το καφέ και όλες του οι αποχρώσεις πάνω στο ξύλο, πρωταγωνιστεί σε όλα τα έπιπλα.

– Η επόμενη επιλογή είναι τα σκούρα αυτοκρατορικά χρώματα που χρησιμοποιούνται σε κάποιους τοίχους για έμφαση, αλλά και στα υφάσματα. Βαθιά παθιασμένα κόκκινα και χαλαρωτικά μπλε, χρυσές ώχρες και χάλκινες τερακότες, μυστηριακές πορφύρες και ξεκούραστα σκούρα πράσινα θα βοηθήσουν πολύ να δώσουμε ένταση και βάθος στο χώρο.

– Τα παστέλ μπορούν να δώσουν ενδιαφέροντα αποτελέσματα αρκεί να είναι “λερωμένα” με λίγο μαύρο για να πέσει η φωτεινότητα τους. Σιέλ, χακί βεραμάν, κρεμ, λεβάντα, “βρώμικα” ροζ και σωμόν, είναι όλα επιτρεπτά.

Πριν ξεκινήσετε να διακοσμήστε το σπίτι σας με σκοπό να το κάνετε ένα νεοκλασικό παλατάκι, κάντε ένα δώρο στον εαυτό σας. Ένας περίπατος στην Πλάκα, στη Πάτρα, στο Βόλο, στη Θεσσαλονίκη, στη Καστοριά, στο Ηράκλειο και σε τόσες άλλες ελληνικές πόλεις θα είναι σαν μάθημα Ιστορίας της Τέχνης με θέμα το Νεοκλασικισμό.
Δυστυχώς δεν έχουν μείνει πολλά από τα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της Ελληνικής Αναγέννησης αφού τα περισσότερα τα γκρέμισε η αντιπαροχή και πρόσφατα, στην Αθήνα κάποια από αυτά, έγιναν παρανάλωμα του πυρός.

Ο Νεοκλασικισμός είναι το πιο πετυχημένο από όλα τα κλασικά στιλ γιατί χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα χωρίς να έχει χρειαστεί να προσαρμοστεί στη μοντέρνα πραγματικότητα. Άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη του Μοντερνισμού και έδωσε τις βάσεις του σε πολλά διακοσμητικά στιλ που ακολούθησαν. Μια βόλτα στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, άλλα και σε όλες τις μητροπόλεις του κόσμου θα μας κάνει να νιώσουμε περήφανοι, αφού το στιλ αυτό έχει κάτι κοινό με όλους μας: Δυνατό Ελληνικό DNA!