«100 χρόνια ελληνική δισκογραφία»: Η εκπομπή «διαμάντι» με τη Χαρούλα Αλεξίου μας ταξίδεψε στους μεγαλύτερους μουσικούς σταθμούς

Τo σπάνιο αρχειακό υλικό της ΕΡΤ προκαλεί συγκίνηση, ενώ μαρτυρίες καλλιτεχνών και δημιουργών φωτίζουν το μεγαλείο της ελληνικής μουσικής και τη συμβολή της στη διαμόρφωση της πολιτιστικής μας ταυτότητας.  Στην πρώτη εκπομπή, η Χάρις Αλεξίου αφηγείται τα πρώτα 40 χρόνια της ελληνικής δισκογραφίας. Από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την Κατοχή. 

Στην αυγή του 20ού αιώνα, η εποχή του φωνόγραφου ανατέλλει. Και με αυτό τον υπέροχο τρόπο οι ιστορίες των άλλων έγιναν δικές μας. Μέχρι τότε τα τραγούδια περνούσαν από στόμα σε στόμα. Το 1897 ο Thomas Edison όμως, κατάφερε στο New Jersey να δημιουργήσει το «θαύμα» που ονόμασε φωνόγραφο.  

Τα πρώτα κινητά συνεργεία ηχοληψίας των μεγάλων ξένων δισκογραφικών εταιρειών ταξιδεύουν στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και τα άλλα μεγάλα λιμάνια της Ανατολής καταγράφοντας κυρίως ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια και μουσικές. Οι πρώτες ηχογραφήσεις στις αρχές του περασμένου αιώνα, αποτύπωσαν μουσικές, σκοπούς και φωνές που δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί μέχρι τότε. Η μουσική, άλλωστε, ήταν συνώνυμο της Σμύρνης, μιας πανέμορφης πόλης με δύο όψεις εκείνη που είχε άρωμα Δύσης και τη δεύτερη της Ανατολής. 

Την ίδια περίοδο στην Αμερική η κορύφωση του μεταναστευτικού κύματος οδηγεί σε άνθηση της ελληνόφωνης δισκογραφίας. 

Στον ελλαδικό χώρο η δεκαετία του ’20 σημαδεύεται ανεξίτηλα από την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Σπουδαίοι μαέστροι, οργανοπαίχτες και τραγουδιστές από τη Μικρά Ασία φτάνουν ξεριζωμένοι στην Ελλάδα συμβάλλοντας καθοριστικά στη διαμόρφωση του μουσικού και δισκογραφικού τοπίου. 

Οι πρόσφυγες έφεραν στον Πειραιά το ρεμπέτικο και μαζί τον πόνο και τις πίκρες τους που τα μετέτρεψαν σε μουσική και λόγια με τη Ρόζα Εσκενάζυ να γίνεται θρύλος. Μαρίκα Παπαγκίκα, κυρία Κούλα και Αμαλία Βάκα ήταν οι πρώτες που τραγούδησαν τόσο στα ελληνικά όσο και τα τούρκικα μεταδίδοντας την βλάχικη ή ακόμη και την εβραϊκή παράδοση. Και από την Αμερική τα τραγούδια φτάνουν στην ελληνική επαρχία. 

Η Αθήνα εκείνης της εποχής είχε, από τη μία τις προσφυγικές γειτονιές και από την άλλη τα νεοκλασικά σπίτια και τους αστούς. Από τη μία τα ρεμπέτικα και από την άλλη το ελαφρό τραγούδι με μελωδίες που έρχονται απευθείας από την Ευρώπη. Και αυτή ήταν η στιγμή που φτάνει στην Ελλάδα από το Παρίσι ο Αττίκ. Μία κατηγορία από μόνος του. Κανείς δεν κατάφερε να τον αντικαταστήσει. Το 1929 δημιούργησε την «Μάνδρα του Αττίκ», ένα δικό του, ξεχωριστό κόσμο που έμελλε να μείνει στην ιστορία. Στο πλάι του ήταν η Δανάη που έγινε επίσης ένας θρύλος της ελληνικής μουσικής και δισκογραφίας. 

COLUMBIA – HIS MASTER VOICE ΚΑΙ ODEON-PARLOPHONE

Η ηλεκτρική φωνοληψία ήρθε στην Ελλάδα με την Columbia –His Master’s Voice και  την Odeon–Parlophone να είναι οι δύο μεγάλες ανταγωνίστριες εταιρείες.  Ο Δημήτρης Κισσόπουλος, ιδιοκτήτης της Columbia –His Master’s Voice, μετά από μία ατυχία αποχωρεί και τα ηνία της εταιρίας παίρνουν οι Αδερφοί Λαμπρόπουλοι. Ο Μίνως Μάτσας, από την άλλη, ανέλαβε την Odeon- Parlophone. 

Η Columbia εγκαταστάθηκε στη Ριζούπολη όπου έβγαζε δίσκους όλων των ειδών. Από αμανέδες, ρεμπέτικα και δημοτικά μέχρι ελαφριά και άριες. Το 1939 ένα νέο όργανο ακούγεται στα studio της Columbia. Είναι το μπουζούκι που μέχρι τότε ανήκε στο περιθώριο. Ο Μάρκος Βαμβακάρης μαζί με τον Ανέστη Δελιά, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Γιώργο Μπάτη ήταν η πρώτη κομπανία που ηχογράφησε. Ο Βαμβακάρης γίνεται ο πιο περιζήτητος στη δισκογραφία με τη «Φραγκοσυριανή» να θεωρείται πλέον ύμνος και ο ίδιος «Πατριάρχης του Ρεμπέτικου». 

Στις 4 Αυγούστου 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς σε συνεργασία με το Παλάτι εγκαθιδρύει δικτατορικό καθεστώς στην Ελλάδα και μαζί ξεκινά η λογοκρισία. Μισούσε άλλωστε τους αμανέδες και οτιδήποτε θύμιζε Ανατολή με αποτέλεσμα να «εξαφανίσει» το ρεμπέτικο τραγούδι μιας και το κράτος έπρεπε, σύμφωνα με τον Μεταξά, να είναι μόνο ελληνικό και μόνο χριστιανικό, χωρίς επιρροές. Και μέσα στις διώξεις μια νέα γενιά εμφανίζεται μεταξύ των οποίων είναι οι Γιάννης Παπαιωάννου και Βασίλης Τσιτσάνης.

Η «Φαληριώτισσα» του Παπαϊωάννου πούλησε 30.000 δίσκους ενώ στην Ελλάδα υπήρχαν μόλις 15.000 γραμμόφωνα! Στο βιβλίο της, αυτοβιογραφία του διηγήθηκε: «Όταν πήγα να πάρω τα ποσοστά από το τραγούδι, τρελάθηκα. Πήγα τρέχοντας στη μάνα μου και της φωνάζω Ρε μάνα έφερα λεφτά, έξω φτώχια. Η μάνα μου όμως έκλαιγε γιατί μια γειτόνισσα της είχε πει ότι το μηχάνημα που τραγουδάει ο γιος της του παίρνει τη φωνή και θα μείνει μουγγός». 

Ο Μίνως Μάτσας, που σημάδεψε την ελληνική δισκογραφία, είναι εκείνος που ανακάλυψε το τεράστιο ταλέντο του 21χρονου Βασίλη Τσιτσάνη. Στο ελληνικό όμως ραδιόφωνο που εξέπεμψε για πρώτη φορά το 1938, το λαϊκό τραγούδι ήταν απαγορευμένο, έπαιζε τραγούδια του ελαφρού ρεπερτορίου μόνο. Όλη η Ελλάδα μπορούσε να ακούσει τους Γιαννίδη, Σουγιούλ, Νίκος Γούναρης, Σοφία Βέμπο και τη μοναδική Δανάη που ξεκίνησε την καριέρα της ως δημοσιογράφος αλλά όχι τους «εξόριστους» ρεμπέτες. 

Η απόλυτη ντίβα όμως της δεκαετίας του ’30 είναι η Σοφία Βέμπο, χάρη στον ξεχωριστό τρόπο ερμηνείας αλλά και της εκρηκτικής της προσωπικότητας. Έγινε η εθνική μας τραγουδίστρια στην Κατοχή. Η δισκογραφία άλλωστε πρωταγωνιστεί στο ηρωικό έπος του ’40, με πλήθος δίσκων που περιλαμβάνουν πατριωτικά και σατιρικά τραγούδια σε όλα τα είδη, από ελαφρό μέχρι το ρεμπέτικο.

Τον Απρίλιο του 1941, με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα οι κατακτητές επέταξαν το εργοστάσιο της Columbia μετατρέποντάς το σε Βάση Τεχνικής Υποστήριξης Κινητήρων Αεροσκαφών και Αρμάτων Μάχης. Κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος του αρχείου. 

Η δισκογραφία σιγεί, μεν αλλά όχι και η δημιουργία. Πολλά τραγούδια ηχογραφήθηκαν μετά την απελευθέρωση όπου ακούστηκαν για πρώτη φορά αριστουργήματα όπως η «Συννεφιασμένη Κυριακή» του μέγιστου Βασίλη Τσιτσάνη.