Γονείς: Μάθε σε ποιον τύπο γονέα ανήκεις

Η Συμβουλευτική Ψυχολόγος Ρένα Μυλωνά μας αναλύει τα προφίλ των γονέων και της γονεϊκότητας και τους διαφορετικούς τρόπους ανατροφής ενός παιδιού.

Η ανατροφή και η ψυχοκοινωνική εξέλιξη ενός παιδιού καθορίζεται κυρίως μέσα από την οικογένεια, που είναι ο πιο άμεσος και καθοριστικός κοινωνικός φορέας. Η γονεϊκότητα είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην εξασφάλιση τροφής και επιβίωσης του παιδιού. Μας ενδιαφέρει εξίσου και ως προς το τι είδους παιδιά μεγαλώνουμε και την ποιότητά τους ως οντότητες. Η διαδικασία μεγαλώματος των παιδιών στηρίζεται στους τρόπους διαπαιδαγώγησης που χρησιμοποιεί ο κάθε γονέας, ενώ επηρεάζεται καθοριστικά από την ποιότητα των σχέσεων ανάμεσα στη μαμά και το μπαμπά και ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά. Επίσης, η άσκηση του γονεϊκού ρόλου εξαρτάται από τις αλλαγές και τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επηρεάζουν τη ζωή της οικογένειας.

ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΕΝΟΣ ΓΟΝΕΑ
Χρειάζεται εδώ να τονιστεί ιδιαίτερα ότι οι τρόποι διαπαιδαγώγησης που ακολουθούν οι γονείς με τα παιδιά τους, συνδέονται άρρηκτα με τα βιώματά τους. Έτσι, η άσκηση του γονεϊκού ρόλου δεν είναι τυχαία και ενστικτώδης, όπως νομίζουν κάποιοι γονείς, αλλά εξαρτάται από την προσωπική ιστορία του καθενός. Όταν δηλαδή κάποιος- α μπει στο ρόλο του γονέα, έχει ήδη “προγραμματιστεί” με ένα πρότυπο που διδάχθηκε από τους γονείς.

Κατά την αναπαραγωγή των προτύπων ο γονέας μπορεί ουσιαστικά είτε να πάει στο “οικείο”, δηλαδή στον “προγραμματισμό” που έχει, χωρίς ίσως να αναρωτηθεί ποτέ τι κάνει, είτε στο αντίθετο άκρο (για παράδειγμα, ένας γονέας που μεγάλωσε με αδιάφορους γονείς, μπορεί να πέσει “με τα μούτρα” πάνω στο δικό του παιδί, για να καλύψει το κενό που βίωσε ο ίδιος) ή τέλος να διαφοροποιηθεί, όταν φτάσει να συνειδητοποιήσει τι κάνει.

ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΓΟΝΕΩΝ
Η επιστημονική μελέτη της γονεϊκότητας και των αποτελεσμάτων στη γνωστική, συναισθηματική και συμπεριφορική ανάπτυξη των παιδιών, έχει διακρίνει κάποιους βασικούς τύπους γονέων ανάλογα με το στυλ διαπαιδαγώγησης που χρησιμοποιούν. Είναι χρήσιμο να φανταστούμε τη διαπαιδαγώγηση σαν κάτι που εκφράζεται με δύο πόλους: στον ένα πόλο υπάρχει ο έλεγχος και οι απαιτήσεις και στον αντίθετο η στοργή και η φροντίδα. Πιο αναλυτικά, ο έλεγχος έχει να κάνει με το κατά πόσο οι γονείς προσπαθούν να ελέγχουν το παιδί τους ακολουθώντας, είτε ένα αυστηρό γονεοκεντρικό μοντέλο, είτε ένα παιδοκεντρικό μοντέλο που ενισχύει την αυτονομία και όπου η στοργή έχει να κάνει με το βαθμό αποδοχής και ανταπόκρισης του γονιού προς το παιδί.

Να επισημάνουμε σε αυτό το σημείο, ότι είναι διαφορετικό πράγμα να αντιδρά ένας γονιός προς το παιδί του και διαφορετικό να ανταποκρίνεται. Στην πρώτη περίπτωση σημαίνει ότι ο γονιός λειτουργεί μιμητικά, αναπαράγοντας τα συναισθηματικά πρότυπα από την πατρική του οικογένεια, στη δεύτερη περίπτωση έχει επίγνωση του πως αισθάνεται ο ίδιος.

Ας δούμε τώρα πώς διαμορφώνονται οι τέσσερις βασικοί τύποι γονέων, μέσα στους οποίους μπορείτε να αναγνωρίσετε σε ποιον τύπο ή τύπους ανήκετε περισσότερο ως γονείς.

• Οι αυταρχικοί γονείς κάνουν χρήση αυστηρού ελέγχου, απαγορεύουν, τιμωρούν, κάνουν κριτική και δίνουν υπερβολική έμφαση στο να τους υπακούει το παιδί. Επιθυμούν την πρωτιά του παιδιού και χρησιμοποιούν τη σύγκριση ανάμεσα στο παιδί τους και τα άλλα παιδιά.
• Ο δεύτερος τύπος είναι οι ανεκτικοί- επιεικείς γονείς που δεν έχουν υψηλές απαιτήσεις από τα παιδιά τους, δίνουν μεγάλη ελευθερία στα παιδιά τους, χωρίς όμως να ελέγχουν τις αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών τους.
• Ο τρίτος τύπος είναι οι επιεικείς- αδιάφοροι, οι οποίοι είναι αποστασιοποιημένοι συναισθηματικά από τα παιδιά, δεν εμπλέκονται στη ζωή τους και αλληλεπιδρούν ελάχιστα με αυτά.
• Τέλος, υπάρχουν και οι δημοκρατικοί γονείς, οι οποίοι ισορροπούν τις απαιτήσεις με τη στοργή και τη φροντίδα. Για να το κάνουμε πιο συγκεκριμένο, ο γονιός που διαθέτει δημοκρατικό προφίλ, είναι ο γονιός που εκφράζει μεν κάποιες απαιτήσεις από το παιδί του, αλλά χρησιμοποιεί ως μέσα το διάλογο και την επανατροφοδότηση. Αποδέχεται το παιδί του, ακόμη και αν δε συμφωνεί πλήρως με αυτό. Ο δημοκρατικός γονέας είναι εκείνος που “ακούει και βλέπει το παιδί του με μάτια και αυτιά ορθάνοιχτα”. Για να το θέσουμε και πιο επιστημονικά: χρησιμοποιεί την ενεργητική ακρόαση και την αντανακλαστική ακοή για να επικοινωνήσει με το παιδί του.

ΟΙ ΙΔΑΝΙΚΟΙ ΓΟΝΕΙΣ…
Ιδανικοί γονείς δεν υπάρχουν. Θα λέγαμε όμως ότι υπάρχουν κάποιες προδιαγραφές, οι οποίες συγκλίνουν στο προφίλ του δημοκρατικού γονέα. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι γονείς ανάλογα με τον τρόπο που ασκούν το γονεϊκό τους ρόλο συμβάλλουν ή όχι στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών τους. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα διαφορετικό είδος νοημοσύνης από το Ι.Q., το οποίο συνδέεται με την έκφραση των συναισθημάτων, τη ρύθμισή τους, την ευελιξία ως προς την προσαρμοστικότητα στις διάφορες καταστάσεις της ζωής, την αυτοεκτίμηση και την ικανότητας επίλυσης προβλημάτων που διαθέτει ένα παιδί.

Τελικά, όλη μας η ζωή, και κυρίως η οπτική μέσα από την οποία βλέπουμε τη ζωή μας, καθορίζεται από τα συναισθήματά μας, είτε το συνειδητοποιούμε ή όχι. Για τους λόγους αυτούς, έχει εξαιρετική σημασία οι γονείς, να διερωτώνται για τα θέματα που αφορούν την άσκηση του γονεϊκού τους ρόλου και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, να αναζητούν βοήθεια ενδυνάμωσης του ρόλου τους, να αφιερώνουν σαφώς χρόνο στη διαδικασία και (πάνω από όλα) να μη ξεχνούν να φροντίζουν τους εαυτούς τους(!), διότι τα παιδιά εύκολα μπορεί να γίνονται για πολλούς, αλλά δύσκολα μεγαλώνονται!