Μην τρέχεις, μην πηδάς, μην αγγίζεις – Τα «μη» των γονιών και πώς μπλοκάρουν τα παιδιά μας

Ακούγεται καθημερινά σε κάθε σπίτι. «Μην τρέχεις!» την ώρα που το παιδί γεμάτο ενθουσιασμό διασχίζει το σαλόνι. «Μην πηδάς!» την ώρα που δοκιμάζει να ανακαλύψει τις δυνατότητες του σώματός του. «Μην αγγίζεις!» όταν το βλέμμα του γεμίζει περιέργεια μπροστά σε κάτι καινούργιο.

Οι απαγορεύσεις αυτές δε βγαίνουν τυχαία. Οι γονείς τις λένε σχεδόν αντανακλαστικά, χωρίς να το πολυσκεφτούν. Είναι μια προσπάθεια προστασίας, ένας τρόπος να προλάβουν πιθανούς κινδύνους, ατυχήματα, ζημιές. Όμως, πίσω από αυτά τα φαινομενικά αθώα «μη», κρύβεται κάτι βαθύτερο. Κρύβεται ένα συνεχές φρενάρισμα, ένας τρόπος ανατροφής που, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, βάζει όρια όχι μόνο στη συμπεριφορά των παιδιών, αλλά και στον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους.

Ο φόβος που κρύβεται πίσω από το «μη»

Κάθε ”μη” που ξεφεύγει από τα χείλη μας, έχει πίσω του ένα φόβο. Ο φόβος ότι το παιδί θα πέσει και θα χτυπήσει. Ότι θα κάνει ζημιά και θα στεναχωρηθεί. Ότι δε θα καταλάβει τον κίνδυνο. Πως μπορεί να φέρει μια αναστάτωση που οι γονείς δεν έχουν την ενέργεια να διαχειριστούν εκείνη τη στιγμή. Ο φόβος, όμως, δεν είναι πάντα κακός. Οι γονείς είναι εκεί για να προστατεύουν, να καθοδηγούν, να μαθαίνουν στο παιδί τι είναι ασφαλές και τι όχι. Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο φόβος μετατρέπεται σε μόνιμο φρένο. Όταν το παιδί δε μαθαίνει πώς να προσέχει, αλλά πώς να αποφεύγει. Όταν αντί να ενθαρρύνεται να δοκιμάσει, μαθαίνει να φοβάται. Αυτή η συνεχής αναστολή μπορεί να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από ένα χτύπημα στο γόνατο. Ένα παιδί που ακούει συνέχεια τι δεν πρέπει να κάνει, αρχίζει να αμφιβάλλει για το αν μπορεί να κάνει πράγματα. Και αυτό δεν είναι κάτι που ξεπερνιέται εύκολα.

Τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε «μη»

Δεν αντιδρούν όλα τα παιδιά με τον ίδιο τρόπο σε αυτό το μοντέλο ανατροφής. Κάποια θα τολμήσουν να αψηφήσουν τους περιορισμούς, να συνεχίσουν να τρέχουν, να αγγίζουν, να εξερευνούν. Άλλα, όμως, θα διστάσουν. Ένα παιδί που μεγαλώνει ακούγοντας κυρίως απαγορεύσεις, μπορεί να γίνει ένα παιδί που διστάζει να δοκιμάσει νέα πράγματα. Που φοβάται να κάνει λάθος, που νιώθει πως ο κόσμος γύρω του είναι γεμάτος κανόνες και περιορισμούς. Μαθαίνει να ακολουθεί αντί να παίρνει πρωτοβουλίες, να σταματά πριν καν δοκιμάσει. Η φυσική περιέργεια των παιδιών είναι το πιο δυνατό τους εργαλείο για μάθηση. Αντί να την καταπνίγουμε, είναι πιο χρήσιμο να τη διοχετεύσουμε σωστά. Αντί να βάζουμε εμπόδια, μπορούμε να τα μάθουμε να προχωρούν με ασφάλεια.

Πώς μπορεί να αλλάξει η προσέγγιση;

Τα όρια είναι απαραίτητα, αλλά ο τρόπος που τίθενται κάνει τη διαφορά. Δεν χρειάζεται να καταργηθεί το «μη», αλλά μπορεί να αντικατασταθεί με κάτι πιο αποτελεσματικό.

• Αντί για «Μην τρέχεις!», μπορεί να ειπωθεί «Εδώ περπατάμε, γιατί το πάτωμα είναι γλιστερό». Το παιδί δε λαμβάνει μόνο μια απαγόρευση, αλλά και το λόγο πίσω από αυτήν.
• Αντί για «Μην αγγίζεις!», μπορεί να δοθεί μια εναλλακτική: «Αυτό είναι πολύ εύθραυστο, αλλά μπορούμε να το κοιτάξουμε μαζί». Έτσι, το παιδί δεν αποθαρρύνεται από την εξερεύνηση, αλλά μαθαίνει να είναι προσεκτικό.
• Αντί για «Μην πηδάς!», μπορεί να ειπωθεί «Αν θέλεις να πηδήξεις, ας βρούμε ένα πιο ασφαλές μέρος». Δε σταματά η ανάγκη του για κίνηση, απλώς κατευθύνεται προς ένα πιο ασφαλές πλαίσιο.

Οι αλλαγές στη γλώσσα μπορεί να φαίνονται μικρές, αλλά έχουν μεγάλη διαφορά στον τρόπο που το παιδί αντιλαμβάνεται τις δυνατότητές του. Δε σημαίνει πως δε θα υπάρξουν ατυχήματα, ούτε πως δε θα χρειαστούν όρια. Σημαίνει, όμως, πως το παιδί δε θα νιώσει πως όλα γύρω του είναι απαγορευμένα.

Το βλέμμα που αλλάζει

Όταν ένα παιδί νιώθει ότι το εμπιστεύονται, ότι μπορεί να δοκιμάσει, να πειραματιστεί, να κάνει λάθη, τότε το βλέμμα του αλλάζει. Δεν κοιτάζει γύρω του αναζητώντας έγκριση. Δε διστάζει πριν ακουμπήσει, πριν τρέξει, πριν ανέβει λίγο πιο ψηλά. Δε σημαίνει πως τα παιδιά δε χρειάζονται καθοδήγηση. Σημαίνει πως η καθοδήγηση μπορεί να γίνεται με τρόπο που να ενισχύει την αυτοπεποίθηση και όχι να την περιορίζει. Ο στόχος δεν είναι να μεγαλώσουν παιδιά που δεν κάνουν λάθη, αλλά παιδιά που ξέρουν να τα διαχειρίζονται. Παιδιά που νιώθουν σίγουρα για τον εαυτό τους, που τολμούν, που δεν φοβούνται να ανακαλύψουν.

Τα «μη» θα υπάρχουν πάντα. Αλλά μπορούν να είναι λιγότερα. Και κυρίως, μπορούν να αντικατασταθούν από λέξεις που χτίζουν αντί να γκρεμίζουν.