Σχολικός εκφοβισμός: Η ψυχολόγος σου εξηγεί τι είναι, πώς θα τον αντιληφθείς και πώς να τον αντιμετωπίσεις

Bullying, σχολικός εκφοβισμός, βία. Πολλά παιδιά καθημερινά έρχονται αντιμέτωπα με το φόβο και τον πανικό, όταν καλούνται να αντέξουν την κακή και συχνά βίαιη συμπεριφορά των συμμαθητών τους ή παιδιών αντίστοιχης με εκείνα ηλικίας. Όταν τα πράγματα παίρνουν άσχημη τροπή και ο τρόμος και η κακομεταχείριση “χτυπάει” την πόρτα, οι γονείς θα πρέπει να αντιληφθούν, να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, βοηθώντας το παιδί τους. Η ψυχολόγος και ψυχοπαιδαγωγική σύμβουλος Χρυσούλα Μαυράκη σου δίνει καθοριστικές οδηγίες και συμβουλές και λύνει τις απορίες σου:

Σε αντίθεση με την επιθετικότητα, η οποία είναι συνυφασμένη με την ανάγκη προστασίας του ατόμου από την πρωτόγονη ακόμη εποχή, η βία αποτελεί μία αρνητική μορφή έκφρασης της προσωπικότητας και εφαρμόζεται από κάποιον σε άλλον ή άλλους με στόχο την επιβολή του μέσω του φόβου που προκαλεί και της αίσθησης δύναμης που επιφέρει.

Στο σχολείο, αλλά και στους χώρους προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης παρατηρείται το φαινόμενο και μάλιστα συχνότερα και εντονότερα τα τελευταία χρόνια. Εκδηλώνεται λεκτικά (με παρατσούκλια, προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και κοροϊδίες), συναισθηματικά (με αποκλεισμό, απειλές για γελοιοποίηση, συκοφαντίες, μικροΐντριγκες), σωματικά (με χειρονομίες, σπρωξίματα, τρικλοποδιές, χαστούκια), ακόμη και σεξουαλικά (με ξεγυμνώματα και επιδείξεις ευαίσθητων περιοχών).

Το διαδικτυακό bulling αφορά τα μεγαλύτερα παιδιά και χρησιμοποιείται συχνά, με πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα.
Σε κάθε πράξη εκφοβισμού υπάρχουν τρία εμπλεκόμενα μέρη: ο θύτης, το θύμα και ο θεατής. Το κάθε μέρος έχει τους λόγους για τους οποίους εμπλέκεται και αυτοί πρέπει να αντιμετωπισθούν, ώστε να εκλείψει το φαινόμενο.

Ο θύτης συνήθως είναι ένα παιδί με τα εξής χαρακτηριστικά:

• Χαμηλή στην πραγματικότητα αυτοεκτίμηση.
• Αίσθημα ανεπάρκειας και αδυναμίας λόγω οικονομικών, κοινωνικών, αλλά και μαθησιακών δυσκολιών.
• Αίσθημα απόρριψης και ενοχής.
• Ανάγκη επιβεβαίωσης.

Το θύμα- στόχος έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

• Γνωρίσματα εξωτερικά σε μεγάλο ή μικρό βαθμό σε σχέση με τους υπόλοιπους (μικρόσωμο ή μεγαλόσωμο, αδύνατο- παχύ, με γυαλιά, σιδεράκια κ.λπ.).
• Ιδιότητες εσωτερικές σε μεγάλο ή μικρό βαθμό (πολύ καλός ή πολύ κακός μαθητής ή αθλητής, εσωστρεφές ή πολύ εκδηλωτικό κ.λπ.).
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Αίσθημα κατωτερότητας.
• Αίσθημα ενοχής.
• Απάθεια.

Ο θεατής, ο οποίος θεωρείται συνένοχος, αφού ανοχή σημαίνει συνενοχή, συνδυάζει τα χαρακτηριστικά και των δύο πλευρών θύτη και θύματος και επιλέγει να ταυτισθεί με την πλευρά του ισχυρού για να μη γίνει ο ίδιος θύμα. Θεωρεί ότι εμπλεκόμενος γίνεται “καρφί”, ενώ στην πραγματικότητα πρέπει να δράσει ως ενεργός πολίτης καταγγέλλοντας -τουλάχιστον- τον εκφοβισμό κάποιου άλλου παιδιού.

Για ποιους λόγους, όμως, η βία και ο εκφοβισμός έχουν γίνει καθημερινό φαινόμενο; Μερικοί από αυτούς είναι οι εξής:

• Αυταρχική συμπεριφορά γονέων και εκπαιδευτικών.
• Έκθεση των παιδιών σε σκηνές έντασης και οικογενειακής βίας.
• Έκθεση των παιδιών σε σκηνές και καταστάσεις κοινωνικής βίας, κυρίως μέσα από τα Μ.Μ.Ε. και τις ειδήσεις.
• Υποκουλτούρα της βίας, όπου παιχνίδια, ταινίες, αναγνώσματα αναδεικνύουν ως ήρωα και δυνατό αυτόν που είναι βίαιος.
• Η αρχή της σχετικής αποστέρησης, δηλαδή η γνώση ότι κάποιοι είναι ευνοημένοι, ενώ οι περισσότεροι αδικούνται.
• Χαμηλά επίπεδα μόρφωσης και καλλιέργειας που παρέχονται.
• Κακά πρότυπα.

Για να ενισχυθεί η προσωπικότητα των παιδιών, ώστε να μην χρειάζεται να επιβεβαιώνονται αρνητικά ως θύτες ή να υπομένουν ως θύματα ή θεατές θα πρέπει να χτίσουμε μια ισχυρή προσωπικότητα εξαρχής. Η συναισθηματική εκπαίδευση με άξονα την ενσυναίσθηση είναι, επίσης, ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια γονέων και εκπαιδευτικών.
Ο γονέας μπορεί να αντιληφθεί ότι κάτι συμβαίνει στο παιδί από την αλλαγή συμπεριφοράς του. Δεν επιθυμεί να πηγαίνει στο σχολείο και να συμμετέχει σε σχολικές εκδρομές, κλείνεται στον εαυτό του, δείχνει φοβισμένο, δεν κοιμάται καλά, δεν εξωτερικεύεται.

Η καλή επικοινωνία του παιδιού με τους γονείς που έχει καλλιεργηθεί από νωρίς και η επαφή με το σχολικό περιβάλλον θα βοηθήσουν στην ανίχνευση και τον εντοπισμό του προβλήματος.

Η αντιμετώπιση θα πρέπει να γίνει τόσο ενδοσχολικά, όσο και ενδοοικογενειακά με την ενίσχυση της αντίληψης ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να μας φέρεται άσχημα και είναι αυτός που έχει πρόβλημα και όχι το παιδί που δέχεται τις επιθέσεις. Θα πρέπει, επίσης, να ξέρει ότι έχει δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση να υπερασπισθεί τον εαυτό του, καλώντας τον “νταή” να σταματήσει αμέσως, και σε αντίθετη περίπτωση να επιτεθεί αμυνόμενος, αν κάποιος ενήλικας δεν είναι κοντά του για να προστρέξει σε βοήθεια.