Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού: Ποιες είναι οι αιτίες του και σε ποιες μορφές συναντάται

Ως μία από τις πιο σύγχρονες μορφές ψυχολογικής και σωματικής βίας, ο σχολικός εκφοβισμός ή bullying είναι βαθιά ριζωμένος τόσο στο σχολικό, όσο και στο εξωσχολικό περιβάλλον, με δυσάρεστες επιπτώσεις στη ζωή και την καθημερινότητα των παιδιών. Όταν, όμως, ο τρόμος και η κακομεταχείριση “χτυπούν” την πόρτα, τότε η άμεση επέμβαση είναι αναγκαία. Πώς εκδηλώνεται, λοιπόν, ο σχολικός εκφοβισμός και για ποιους λόγους κάνει την εμφάνισή του; Ο Παιδιατρικός Εργοθεραπευτής S.I.T, Γεράσιμος Ρούσσος, αναλύει το φαινόμενο του bullying και εξηγεί τις αιτίες που οδηγούν σε αυτό, καθώς και τις μορφές που μπορεί να πάρει:

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας που συναντάται σε πολλές χώρες του κόσμου και περιγράφει τη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών. Συνδέεται με την εσκεμμένα βίαιη συμπεριφορά η οποία εξαναγκάζει, φοβίζει, τρομοκρατεί, εξουσιάζει και στοχεύει στον έλεγχο, την αποδυνάμωση και την υποταγή ενός ευάλωτου, συνήθως, ατόμου.

Αναγνωρίζεται πλέον ως σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα (μάστιγα), τόσο από την Πολιτεία και το σχολείο, όσο και από τους ειδικούς και την κοινή γνώμη.

Ποιες είναι οι μορφές του σχολικού εκφοβισμού που συναντάμε:

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να προσλάβει ποικίλες μορφές:

◊ Τον άμεσο ή σωματικό εκφοβισμό (physical bullying): Ο μαθητής που ασκεί εκφοβισμό μεταχειρίζεται φυσική βία, όπως γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, σπρωξιές, καθώς επίσης άρπαγμα ή και φθορά της ατομικής ιδιοκτησίας.

◊ Τον λεκτικό εκφοβισμό (verbal bullying): Εδώ, ο δράστης πειράζει κατ’ επανάληψη τον στόχο του και σε ενοχλητικό βαθμό, τον κοροϊδεύει, τον βρίζει, του κάνει σεξουαλικά υπονοούμενα ή και χειρονομίες.

◊ Τον έμμεσο ή κοινωνικό εκφοβισμό (social bullying): Σε αυτή τη μορφή, τα μέσα που μεταχειρίζεται ο δράστης είναι η κοινωνική απομόνωση του μαθητή ο οποίος δέχεται εκφοβισμό και ο αποκλεισμός του από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας μέσω διάδοσης φημών.

◊ Τον εκβιασμό: Σε αυτή την περίπτωση, οι δράστες με απειλές και εκβιασμούς εξαναγκάζουν τους μαθητές οι οποίοι δέχονται τον εκφοβισμό να τους παραδώσουν το χαρτζιλίκι τους και το κολατσιό τους.

◊ Τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό (cyberbullying): Ο δράστης χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα, όπως το κινητό τηλέφωνο ή το διαδίκτυο, στα οποία συντάσσει και προωθεί μηνύματα χωρίς άδεια, δυσφημίζει και γελοιοποιεί το θύμα.

◊ Τον ρατσιστικό εκφοβισμό (racial bullying): Όπου ο δράστης αποσκοπεί να στιγματίσει τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς τη φυλή, την κοινωνική τάξη, την οικονομική κατάσταση, ακόμη και την προφορά.

Ποιες είναι οι αιτίες εμφάνισης του σχολικού εκφοβισμού:

♦ Η όξυνση του φαινομένου βρίσκεται, ενδεχομένως, σε άμεση συνάρτηση με την διογκούμενη ανασφάλεια μιας διαρκώς μεταβαλλόμενης κοινωνίας.

♦ Καίριο ρόλο στην υιοθέτηση αρνητικής στάσης και συμπεριφοράς διαδραματίζει η επικοινωνία με συνομήλικους ή σημαντικούς άλλους, οι οποίοι επηρεάζουν καθοριστικά την ανάπτυξη της ταυτότητας των εφήβων.

♦ Έρευνες δείχνουν ότι συχνά η βίαιη συμπεριφορά των εφήβων δεν αποτελεί παρά οικειοποίηση μιας προϋπάρχουσας “παράδοσης” αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς, τα οποία προέρχονται από το εγγύτερο ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του εφήβου.

♦ Άτομα τα οποία υφίστανται κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία τείνουν να εμφανίζουν ανάλογη βίαιη συμπεριφορά σε άλλα, αδύναμα ή ευάλωτα, άτομα.

Γιατί συναντάμε περισσότερα κρούσματα σχολικού εκφοβισμού στην εφηβική ηλικία:

Ο σχολικός εκφοβισμός εμφανίζεται ενισχυμένος στην εφηβική ηλικία εξαιτίας:

♦ των αναπτυξιακών ιδιαιτεροτήτων των εφήβων

♦ της υιοθέτησης αρνητικών κοινωνικών εμπειριών και συμπεριφορών

♦ της εντεινόμενης ανασφάλειας,

♦ της υπερβολικής πίεσης ή αντιθέτως της ανυπαρξίας ορίων

♦ των υψηλών προσδοκιών από το περιβάλλον ή αντιθέτως της τάσης υποτίμησης των ικανοτήτων των εφήβων

♦ της μειωμένης αυτογνωσίας, αυτοεκτίμησης και ενσυναίσθησης

♦ των εντάσεων και αντιπαραθέσεων με τους σημαντικούς άλλους (γονείς, εκπαιδευτικούς)

Ο Γεράσιμος Ρούσσος είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ανοιχτού Ιδρύματος Εκπαίδευσης, Εκπαιδευτής Εκπαιδευτών Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης & Εκπαιδευτής Ενηλίκων, Παιδιατρικός Εργοθεραπευτής S.I.T. και εξειδικευμένος στην Ειδική Αγωγή (μέθοδοι, διαγνωστικά εργαλεία & ανιχνευτικά test).

Επιμέλεια κειμένου: Νίκη Κλεισούρα