Βρέφη και ανάγνωση: Γιατί είναι σημαντικό να διαβάζουμε στα μωρά;

Η μεγαλόφωνη ανάγνωση στο πλαίσιο της οικογένειας από τους πρώτους μήνες της ζωής του παιδιού αποτελεί αποδεδειγμένα αποτελεσματική παρέμβαση για την προώθηση της γλωσσικής, γνωστικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού. Αυτό επισημαίνει-και δικαίως- η Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία μαζί με συμβουλές και οδηγίες για το πώς και τι πρέπει να διαβάζουν οι γονείς στα παιδιά τους ανά ηλικία!

Είναι γνωστή και διαδεδομένη η χρήση παραμυθιών που συνήθως η μαμά, η γιαγιά ή ο πατέρας διαβάζει ή διηγείται στα παιδιά του πριν κοιμηθούν. Εκείνο που δεν ήταν γνωστό είναι η επίδραση που έχει η ανάγνωση-διήγηση στην ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη των παιδιών.
Η ανάγνωση-διήγηση, η όποια πρέπει να γίνεται μέρος της καθημερινής ζωής, αποσκοπεί στην ενίσχυση του πρωταρχικού δεσμού μητέρας-παιδιού όπως αυτός φυσιολογικά εξελίσσεται μέσα στους πρώτους πέντε μήνες της ζωής. Ακόμη, η φυσική σωματική και βλεμματική επαφή της μητέρας προς το βρέφος αποτελεί το «κλειδί» για την ευόδωση της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης του παιδιού.
Ψυχοδυναμικά, θα μπορούσε να παραλληλιστεί με την αξία του θηλασμού. Ανάλογη διαδικασία μπορεί να επιτευχθεί με τον ενισχυμένο ρόλο του πατέρα ή των παππούδων εκατέρωθεν. Τα νεότερα βιβλιογραφικά δεδομένα αποδεικνύουν τις τρομακτικές δυνατότητες που έχει ο εγκέφαλος του βρέφους-νηπίου-παιδιού μέσω της «πλαστικότητας» του.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο ανώριμο όργανο του σώματος κατά τη γέννηση. Μολονότι η ανάπτυξή του έχει ήδη ξεκινήσει προγεννητικά, ο εγκεφαλικός φλοιός αναπτύσσεται συνολικά μετά τη γέννηση, με ένα μαζικό ξέσπασμα συναπτικής δημιουργίας, μεταξύ 12 έως 24 μηνών, με την οποία επιτυγχάνονται και τα ορόσημα του μωρού, όπως η έγχρωμη όραση, ή ο ισχυρός συναισθηματικός δεσμός με τους γονείς του. Στην ηλικία των 2 ετών, ο εγκεφαλικός φλοιός ήδη διαθέτει χίλια τρισεκατομμύρια συνάψεις και ο αριθμός τους διατηρείται υψηλός καθ’ όλη τη μέση παιδική ηλικία (4-8 ετών).
Εν συνεχεία μέχρι και την εφηβεία, ο αριθμός των συνάψεων βαθμιαία μειώνεται στα επίπεδα των ενηλίκων.

Επομένως, είναι σκόπιμη η εφαρμογή αντίστοιχης μεθόδου «εκπαίδευσης» από την πρώτη βρεφική ηλικία, έστω κι αν στα βρέφη δεν εκδηλώνεται η άμεση ανταπόκριση που εκδηλώνεται στα νήπια. Ο χειρισμός αυτός αποτελεί εισαγωγή στην εκπαιδευτική διαδικασία του παιδιού που, ξεκινάει μεν θεωρητικά στο νηπιαγωγείο και φτάνει μέχρι και το Λύκειο, αλλά στην ουσία η εκπαίδευση κάθε παιδιού που οι γονείς τού παρέχουν από την ηλικία μηδέν έως και την ηλικία των 5 ετών μέσα στην οικογένεια αποτελεί το θεμέλιο λίθο της νοητικής και ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού τους.
Είναι σημαντικό και αυτονόητο ότι δεν έχει τόση σημασία το περιεχόμενο που αναπτύσσεται στο βιβλίο όσο το εργαλείο «άνθρωπος» και ο τρόπος που το εισαγάγει. Μία συνθήκη είναι αναγκαία και ικανή: η φυσική παρουσία ανθρώπου ως εκπαιδευτή στη ζωή του βρέφους-παιδιού.

Περίπου 200 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν τις γνωστικές και κοινωνικές τους δεξιότητες. Ένας από τους λόγους είναι ότι δεν τυγχάνουν μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον εκπαίδευσης ικανής να χειριστεί τις τρομακτικές δυνατότητες που η πλαστικότητα του εγκεφάλου τους παρέχει. Αυτές οι δυνατότητες είναι εξατομικευμένες αλλά και γενετικά καθοριζόμενες, επομένως, και η εκπαίδευση που πρέπει το οικογενειακό-γονεικό περιβάλλον να παρέχει αρμόζει να είναι οργανωμένη και δομημένη με επιστημονικό κριτήριο.

Τι βιβλία ταιριάζουν σε κάθε ηλικία;

Για βρέφη 0-12 μηνών απαιτούνται:

• Βιβλία μικρού μεγέθους από σκληρό, παχύ χαρτί και ανθεκτικό (ενιαίο) δέσιμο ή από υλικό (συνήθως υφασμάτινο ή μη τοξικό υλικό) που πλένεται.
• Βιβλία με έντονα χρώματα και απλές καθαρές γραμμές.
• Βιβλία με φωτογραφίες μωρών ή προσώπων (σε διάφορες εκφράσεις).
• Βιβλία με τις εικόνες οικείων αντικειμένων, όπως είναι: μπουκάλια θηλασμού, μπάλες, πιάτα, κουτάλια, κ.ά.
• για βρέφη 12-24 μηνών απαιτούνται:
• Ανθεκτικά βιβλία (από σκληρό χαρτί και ενιαίο δέσιμο) που τα βρέφη μπορούν να χειριστούν (να γυρίσουν εύκολα τις σελίδες) και να κρατήσουν.
• Βιβλία με ανοίγματα ή κινούμενα τμήματα που οδηγούν σε τροποποίηση, απόκρυψη ή αποκάλυψη της εικόνας και αφήνουν τα παιδιά να υποθέτουν.
• Βιβλία με τις φωτογραφίες και τις εικόνες βρεφών που κάνουν καθημερινά πράγματα (κοιμούνται, τρώνε, παίζουν).
• Βιβλία για την ώρα του ύπνου (για Καληνύχτα) ή με χαιρετισμούς (Γεια σου, Αντίο, κ.ά.).
• Βιβλία με μόνο μερικές λέξεις σε κάθε σελίδα, με απλά στιχάκια ή με προβλέψιμο κείμενο (που μπορούν να μαντέψουν τη συνέχειά τους).

Για προνήπια 24-36 μηνών:

• Βιβλία από σκληρό, ανθεκτικό χαρτί και βιβλία από κανονικό χαρτί.
• Βιβλία που φαίνονται ″ανόητα″ και αστεία.
• Βιβλία με στιχάκια και επαναλήψεις που μπορούν να μάθουν απ’έξω.
• Βιβλία που μιλούν για παιδιά και οικογένειες, για φίλους, για απλές στιγμές της καθημερινής ζωής (π.χ. μια μέρα στον παιδικό σταθμό, μια επίσκεψη στο γιατρό), για τα τρόφιμα, για τα ζώα, για αυτοκινητάκια, κ.ά.
• Βιβλία που μιλούν για συναισθήματα (χαρά, λύπη, φόβο, κ.ά).
• Βιβλία λέξεων (με εξήγηση, ονόματα αντικειμένων που παριστάνονται, κ.λπ.).

Για προνήπια 3-5 ετών:

• Εικονογραφημένα βιβλία με πιο σύνθετες, ευχάριστες ιστορίες που μιλούν για γνώριμά τους πράγματα.
• Εικονογραφημένα βιβλία με σύντομα, διασκεδαστικά ποιήματα. ζουν σε διαφορετικούς τόπους και έχουν διαφορετικό τρόπο ζωής.
• Βιβλία για τη μετάβαση στο σχολείο, για το πώς κάνουμε φίλους, κ.ά.
• Βιβλία με μεγάλα γράμματα και απλό κείμενο που μπορούν να απομνημονεύσουν.
• Βιβλία για αρίθμηση, αλφαβητάρια, βιβλία λεξιλογίου.

Συμβουλές ανάγνωσης για τους γονείς

• Να κάνουν την ανάγνωση με το παιδί τους κομμάτι της καθημερινότητάς τους, ακόμη και για λίγα λεπτά.
• Να διασκεδάζουν.
• Να μιλούν για τις εικόνες των βιβλίων.
• Να αφήνουν τα παιδιά να γυρίζουν τις σελίδες.
• Να παρουσιάσουν στο παιδί τους το εξώφυλλο του βιβλίου εξηγώντας του για τι πρόκειται.
• Να διατρέχουν το δάχτυλό τους κατά μήκος των λέξεων, καθώς τις διαβάζουν.
• Να επιλέγουν βιβλία με ήχους, αφού ειδικά οι ήχοι ζώων είναι πολύ διασκεδαστικοί.
• Να επιλέγουν βιβλία για γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του παιδιού τους (π.χ. πηγαίνοντας στον παιδικό σταθμό, πηγαίνοντας στον οδοντίατρο, παίρνοντας ένα νέο κατοικίδιο ζώο, μετακομίζοντας σε ένα νέο σπίτι).
• Να ζωντανεύουν την ιστορία που διαβάζουν και να μιμούνται τις φωνές των χαρακτήρων της ιστορίας.
• Να ρωτούν το παιδί για τη συνέχεια της ιστορίας.
• Να αφήνουν το παιδί να υποβάλει ερωτήσεις σχετικά με την ιστορία ή να επαναλάβει την ιστορία.
• Να μιλούν για οικείες δραστηριότητες ή για αντικείμενα που περιγράφονται στην ιστορία.
• Να επισκέπτονται συχνά μαζί μια βιβλιοθήκη.

Πώς πρέπει να διαβάζετε με το παιδί;
Ανάλογα με την ηλικία οι γονείς πρέπει:

Διαβάζοντας με το μωρό:

• Να κρατούν το μωρό τους αγκαλιά, ενώ του διαβάζουν.
• Διαβάζοντας με το παιδί ενός έτους:
• Να αφήνουν το παιδί τους να κινηθεί γύρω, ενώ διαβάζουν.
• Να αφήνουν το παιδί να διαλέξει ή να κρατήσει ένα βιβλίο
• Να ονομάζουν τις εικόνες. Έτσι τα μικρά παιδιά μαθαίνουν καινούργιες λέξεις.
• Να διαβάζουν τις ετικέτες και τα σημάδια οπουδήποτε πηγαίνουν.
• Να διαβάζουν το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά, ένα βιβλίο στην ώρα για ύπνο, βιβλία για τα τρόφιμα, για τα φορτηγά, για τα ζώα και τα παιδιά, βιβλία με λίγες λέξεις.

Διαβάζοντας με το παιδί δύο ετών:

• Να διαβάζουν τις ετικέτες και τις πινακίδες, οπουδήποτε πηγαίνουν.
• Να έχουν διαφορετικά βιβλία στο σπίτι και να αφήνουν το παιδί τους να επιλέγει.

Στα δίχρονα παιδιά αρέσει
να τα βοηθούν να γυρίζουν τις σελίδες,
να συμπληρώνουν τις λέξεις σε μια ιστορία που γνωρίζουν,
να δείχνουν και να ονομάζουν εικόνες,
να ακούν το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά,
να τους διαβάζουν βιβλία που είναι ″ανόητα″, βιβλία με ζώα και με ήχους ζώων.

Διαβάζοντας με ένα προνήπιο:

• Να έχουν το παιδί τους καθισμένο κοντά ή στην αγκαλιά τους, ενώ του διαβάζουν.
• Να του κάνουν ερωτήσεις για την ιστορία.
• Να αφήνουν το παιδί να τους λέει ιστορίες.
• Να επισκέπτονται κάθε εβδομάδα το χώρο μιας βιβλιοθήκης, έτσι ώστε το παιδί να μπορεί να επιλέγει περισσότερα βιβλία.

Στα προνήπια αρέσουν
μεγάλα (μακρύτερα) βιβλία με ιστορίες,
βιβλία χωρίς λέξεις,
βιβλία με αλφάβητο και βιβλία με αριθμούς,
βιβλία που μιλούν για οικογένειες και φίλους, για τη μετάβαση στο σχολείο,
βιβλία για την ώρα του ύπνου