Παιδικές φοβίες

Τι φοβούνται συνήθως τα παιδιά; Πότε είναι φόβος και πότε πρόκειται για φοβία; Τι προκαλεί τις παιδικές φοβίες και πως τις αντιμετωπίζουμε;

Τι είναι φόβος και τι φοβία;
“Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μια γνωστή στο άτομο εξωτερική απειλή. Είναι απόλυτα αναγκαίος, καθώς μας προστατεύει από καταστάσεις που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή μας.
Η φοβία είναι ο αδικαιολόγητος φόβος και η υπερβολική αντίδραση του ατόμου μπροστά σε ένα αντικείμενο ή κατάσταση. Είναι ένας άγνωστος και ασαφής κίνδυνος εσωτερικής προέλευσης. Το άτομο αποφεύγει το φοβικό αντικείμενο και καθώς η φυγή εδραιώνει τη φοβία, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που κατά κανόνα οδηγεί στη γενίκευση” εξηγεί η Msc Αναπτυξιακή Ψυχολογος Ψυχοθεραπεύτρια, Νατάσα Καραμολέγκου

Συνηθισμένοι παιδικοί φόβοι
“Μέχρι τα 12 χρόνια τους, όλα τα παιδιά μπορούν να βρεθούν αντιμέτωπα με διάφορους φόβους, κατάσταση παρόλα αυτά φυσιολογική για τη γνωστική και συναισθηματική τους εξέλιξη.
Για τις ηλικίες των 2-4 ετών, ο πιο γνωστός παιδικός φόβος είναι αυτός των ζώων, ενώ από τα 4-6 χρόνια, τα παιδιά εκφράζουν το φόβο για το σκοτάδι και τα φαντάσματα, γιατί ακόμη δεν έχουν ξεχωρίσει το αληθινό από το φανταστικό. Επίσης συνηθισμένοι φόβοι είναι αυτοί που αφορούν σε σεισμούς, πλημμύρες ή άλλα ακατανόητα για το παιδί φυσικά φαινόμενα.
Οι φόβοι αρχίζουν σταδιακά να μειώνονται όσο το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του, οπότε μέχρι τα 12 αναμένεται και η εξάλειψη των φόβων.
Το πρόβλημα όμως προκύπτει από τη στιγμή που το παιδί συνεχίζει να φοβάται αδικαιολόγητα, οπότε μιλάμε πια για φοβία” υπογραμμίζει η Ψυχολόγος.

Ποιες είναι οι αιτίες ανάπτυξης φοβιών;
“Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που το παιδί μπορεί να αναπτύξει φοβίες” λέει η κυρία Καραμολέγκου.
– Ο πιο βασικός λόγος είναι οι γονείς του. Συνήθως τα παιδιά ‘κληρονομούν’ τις φοβίες των γονιών τους. Αν για παράδειγμα μια μητέρα φοβάται πολύ τα σκυλιά και τα αποφεύγει ή πανικοβάλλεται στη θέα τους, παρουσία του παιδιού, τότε αναμφισβήτητα και το παιδί θα αναπτύξει την ίδια φοβία για τα σκυλιά. Ακόμη κι αν η μητέρα δεν δείχνει άμεσα τη φοβία της αλλά απλά την αναφέρει, ή περιγράφει μια κατάσταση με τρομακτικές λεπτομέρειες, περνά τότε και στο παιδί της την ίδια φοβία. Το παιδί μάλιστα, διατρέχει τον κίνδυνο να αναπτύξει γενίκευση φοβίας για τα περισσότερα, αν όχι για όλα τα ζώα. Αν ένας πατέρας φοβάται υπερβολικά τις ασθένειες και τα μικρόβια, μοιραία θα περάσει την ίδια αντίληψη και στο παιδί του, το όποιο θα αναπτύξει μικροβιοφοβία ή αρρωστοφοβία. Υπερπροστατευτικοί ή φοβικοί γονείς, που και οι ίδιοι υποφέρουν από διαφόρων ειδών φοβίες, μπορούν να τις προκαλέσουν και στα παιδιά τους.

– Ένας άλλος βασικός λόγος ανάπτυξης παιδικών φοβιών είναι η ύπαρξη τραυματικών γεγονότων στη ζωή του παιδιού. Για παράδειγμα, ένα τραγικό δυστύχημα στο οποίο ήταν μάρτυρας ή και θύμα, σοβαροί τραυματισμοί του ίδιου του παιδιού ή άλλων σημαντικών για αυτό προσώπων, τρομακτικές καταστάσεις, κακοποιήσεις ή ακόμη και παρακολούθηση μιας τρομακτικής και βίαιης ταινίας, που το παιδί δεν μπόρεσε να εξηγήσει με τη λογική του, αποτελούν παράγοντες πολύ υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη φοβιών, συνοδευόμενων από το σύνδρομο μετατραυματικού στρες (PTSD).
Στις περιπτώσεις αυτές, το παιδί χρειάζεται ψυχοθεραπεία με Ειδικό.

Οιδιπόδειο και φοβίες
“Ψυχαναλυτικά, η φοβία είναι αποτέλεσμα εσωτερικών συγκρούσεων του παιδιού στη φάση του Οιδιπόδειου συμπλέγματος. Η κοινωνικά ‘απαράδεκτη’ έλξη του αγοριού προς τη μητέρα και ο φόβος της τιμωρίας μέσω ευνουχισμού από τον πατέρα, οδηγεί το μικρό αγόρι στην απώθηση της επιθυμίας του στο ασυνείδητο και στη μετάθεση της φοβίας του σε ουδέτερα και φαινομενικά άσχετα αντικείμενα, πιο ‘αποδεκτά’ κοινωνικά, όπως για παράδειγμα φοβία για ζώα, για υψηλά κτίρια, μεγάλες γέφυρες, κλπ” εξηγεί η κυρία Καραμολέγκου.

Πως τις αντιμετωπίζουμε;
Σύμφωνα με την κυρία Καραμολέγκου:
-Ακούμε τις ανησυχίες του παιδιού με κατανόηση και προσοχή.
-Δεν το κοροϊδεύουμε και δεν το γελοιοποιούμε, δεν υποτιμούμε το άγχος του μπροστά σε αυτό που φοβάται.
–Δεν το εκθέτουμε με τη βία μπροστά σε αυτό που του δημιουργεί άγχος γιατί έτσι εντείνουμε χειρότερα τη φοβία του.
-Η έκθεση στο φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση πρέπει να γίνεται σταδιακά και σε απόσταση ασφαλείας από το φοβικό αντικείμενο.
-Στη φοβία για το σκοτάδι, καλό είναι να έχουμε ένα φως τη νύχτα στο δωμάτιο του παιδιού.
-Σε άλλου είδους παιδικές φοβίες, όπως για παράδειγμα φοβίες ζώων, μπορούμε να αποτελέσουμε εμείς πρότυπο μίμησης για το παιδί. Είναι καλό να μας βλέπει το παιδί να παίζουμε, να φροντίζουμε, να χαϊδεύουμε ένα ζώο. Έτσι, σιγά- σιγά και χωρίς καμία πίεση και εξαναγκασμό, το παιδί βλέπει και κατανοεί ότι το ζώο δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο νόμιζε.
-Επίσης, σε περιπτώσεις καταστάσεων που δημιούργησαν φόβο στο παιδί, αντιμετωπίζουμε εκείνη τη στιγμή την κατάσταση και αποκαθιστούμε στην αντίληψη του παιδιού το συμβάν. Για παράδειγμα, το παιδί που μαθαίνει μπάνιο στη θάλασσα αλλά ξαφνικά βυθίζεται στο νερό: στην περίπτωση αυτή, βγάζουμε το παιδί στην επιφάνεια της θάλασσας, το φροντίζουμε, του εξηγούμε τι έγινε και συνεχίζουμε κανονικά το μπάνιο μαζί του. Αντίθετα, αν απομακρύνουμε το παιδί από τη θάλασσα, τότε έχει πια γεννηθεί για τα καλά η φοβία του για το κολύμπι, καθώς η φυγή, κατά κανόνα εδραιώνει τη φοβία.
-Η θεραπεία των γονέων απέναντι στις φοβίες τους, είναι ένας ακόμη τρόπος αντιμετώπισης των παιδικών φοβιών. Βασικά μπορεί να λειτουργήσει σε τρία επίπεδα: ατομική ψυχοθεραπεία του παιδιού, οικογενειακή ψυχοθεραπεία και εκπαίδευση οικογένειας.
-Μια πολύ αποτελεσματική μέθοδος θεραπείας φοβιών για παιδιά και ενήλικες είναι το EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) που επιτυγχάνεται με την κίνηση των ματιών και έχει εκπληκτικά και μόνιμα αποτελέσματα.
-Επίσης η ψυχοθεραπεία με το ψυχόδραμα είναι πολύ αποτελεσματική για εξάλειψη φοβιών τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες.