Πρωτότοκο ή στερνοπαίδι;

Πως επηρεάζεται η ψυχολογία του παιδιού από τη σειρά “άφιξής” του στην οικογένεια;

Η Χρυσούλα Κουτελιέρη-Μαυράκη, Ψυχοπαιδαγωγική Σύμβουλος απαντά:

Πολλοί είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν ή διαμορφώνουν το χαρακτήρα και την προσωπικότητα ενός παιδιού και αφορούν στο γονίδιο που κληρονομεί από τους γονείς του, στο περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει, στα ερεθίσματα και τις παραστάσεις τις οποίες προσλαμβάνει.

Σημαντικό ρόλο παίζει, όμως, και η θέση του παιδιού μέσα στην οικογένεια, η σειρά με την οποία έχει γεννηθεί και ο αριθμός των αδελφών του.

Από τα μέσα του 20ου αιώνα, ο R. Dreikurs, μίλησε για τον “οικογενειακό αστερισμό” και την αλληλεπίδραση των μελών μιας οικογένειας στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και των στόχων που θέτει το παιδί, καθώς προσπαθεί να μονοπωλήσει ή να κατακτήσει μεγαλύτερο κομμάτι από το “ζωτικό χώρο” του σπιτιού και από την προσοχή και τη φροντίδα των γονέων.

Το πρώτο παιδί, το πρωτότοκο, φαίνεται να κληρονομεί το καλύτερο γενετικό υλικό, να είναι περισσότερο προικισμένο γενετικά. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα πρωτότοκα παιδιά άντεξαν περισσότερο σε περιόδους πείνας, κακουχίας ή ασθένειας από τα άλλα παιδιά που γεννήθηκαν σε διαφορετική σειρά στην οικογένειά τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι διάδοχος, χρίζεται ο πρωτότοκος, στην κληρονομική απόκτηση τίτλων και δικαιωμάτων. Το δεύτερο παιδί μπαίνει στη διαδικασία μιας κούρσας ανταγωνισμού, για να κατακτήσει ένα – όσο το δυνατόν – μεγαλύτερο κομμάτι από τα ήδη κεκτημένα, κατά την άποψή του, του μεγαλύτερου αδελφού του.

Το δεύτερο παιδί πρέπει να αγωνισθεί για να επιβάλει την παρουσία του και να κερδίσει προνόμια, τα οποία το πρωτότοκο έχει αποκτήσει χωρίς καμία προσπάθεια, δικαιωματικά. Γι’ αυτό και συνήθως υιοθετεί μια εκ διαμέτρου αντίθετη συμπεριφορά από το αδελφάκι του, προσπαθώντας να διακριθεί με διαφορετικό τρόπο.

Στις τρίτεκνες οικογένειες είναι γνωστό το “παιδί σάντουιτς” που αφορά στο μεσαίο παιδί, που συμπιέζεται ανάμεσα στο πρωτότοκο και στο στερνοπούλι, ανάμεσα στα… κληρονομικά δικαιώματα και στα χάδια του μικρότερου. Έχει ένα μικρότερο αδελφάκι για να ζηλεύει και δεν έχει την “πρωτιά”.

Στα τέσσερα παιδιά, η κατάσταση διευκολύνεται γιατί υπάρχουν δυνατότητες “συμμαχιών” μεταξύ των αδελφών, βάσει κοινών χαρακτηριστικών και αδιακρίτως σειράς, ανάλογα με το ποιος ταιριάζει με ποιόν, οι δε γονείς δεν προλαβαίνουν να ασχοληθούν με κάποιο παιδί ιδιαίτερα, αντίθετα αναπτύσσεται η δυναμική της ομάδας.