Αυτοκυριαρχία είναι η ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίζει, να οργανώνει, να ταξινομεί και να εποπτεύει τις εσωτερικές του αντιδράσεις. Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν σε τάξη τις σκέψεις άρα και τα συναισθήματά τους, παρασύρονται από τον παρορμητισμό, την ανυπομονησία, μπαίνουν σε σύγχυση και αποδιοργάνωση. Είναι άνθρωποι που συχνά πνίγονται μέσα στα συναισθήματά τους, χάνοντας τον έλεγχο τις περισσότερες φορές.

Η Ειρήνη Χρ. Λιάγκα, MSc, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Εκπαιδεύτρια ενηλίκων, μας βοηθάει να καταλάβουμε την αξία της αυτοκυριαρχίας. Ποιοι χάνουν τον έλεγχο και τι επιπτώσεις έχει στη ζωή τους; Μήπως στην αυτοκυριαρχία κρύβεται το μυστικό της επιτυχίας στα επαγγελματικά, αλλά και στα προσωπικά;

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
Η συμπεριφορά στους ανθρώπους γενικά ακολουθεί ένα σχέδιο, ένα πρότυπο και για αυτόν το λόγο έχει συνοχή και οργάνωση, καθιστώντας την προβλέψιμη αν παρατηρηθεί. Δεν είναι δηλαδή ένα σύνολο από μεμονωμένες αντιδράσεις, που εμφανίζονται χωρίς συνοχή. Όταν από τη συμπεριφορά λείπουν η οργάνωση και η συνοχή υπάρχει η ένδειξη προβλήματος.

ΤΙ ΜΑΣ ΑΓΧΩΝΕΙ;
Ο τρόπος που αξιολογεί το άτομο την επάρκειά του να ανταπεξέλθει στις περιστάσεις καθορίζει και τη συμπεριφορά σε αυτές. Έτσι, σε περιστάσεις που το άτομο κρίνει ότι μπορεί να τα καταφέρει λειτουργεί διαφορετικά από ότι στις περιστάσεις που αξιολογεί την επάρκειά του αρνητικά και έτσι νιώθει ανασφάλεια, θυμό, άγχος.
Με άλλα λόγια στην ίδια συνθήκη, άλλα άτομα νιώθουν ασφαλή και άλλα όχι και αυτό δίχως απαραίτητα να προκύπτει με γνώμονα αντικειμενικές παραμέτρους αποτελεσματικότητας αλλά από την εσφαλμένη αξιολόγηση αυτεπάρκειας του ατόμου, όπου το “δεν μπορώ” προκύπτει από το “νιώθω ότι δεν μπορώ, ό,τι και να κάνω”, “νιώθω πως ότι και να κάνω δεν έχει αποτέλεσμα”, “νιώθω ότι δεν θα τα καταφέρω” κοκ.

Η αξιολόγηση του εαυτού μας καθορίζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα καθώς και τις αντιδράσεις μας στις περιστάσεις.
Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται να ξεκινήσουν κάτι είτε όταν ξεκινούν κάτι, παράγουν μια πρόβλεψη έκβασης και μια κρίση για τις ικανότητές τους. Οταν οι κρίσεις – προβλέψεις είναι: π.χ. “ποτέ δεν θα τα καταφέρω” ή “ό,τι και να πω ή να κάνω δεν θα καταλάβει, δεν θα γίνει κάτι” ή “θα του το πω, αλλά σίγουρα θα μου απαντήσει ότι…”, βιώνουν έντονα άγχος, ανασφάλεια, φόβο, θυμό και πολλές φορές ενοχή. Με λίγα λόγια αυτό που προκαλεί άγχος είναι σκέψεις μη επάρκειας, που συσπειρώνονται γύρω από την αξιολόγηση “δεν θα τα καταφέρω”.

ΤΙ ΜΑΣ ΘΥΜΩΝΕΙ;
Αυτό που πραγματικά θυμώνει τους ανθρώπους δεν είναι αυτό καθεαυτό το γεγονός, όσο οι ερμηνείες που δίνουν για αυτό. Π.χ. αν κάποιος βρει στη θέση του parking του άλλο σταθμευμένο όχημα, αν ερμηνεύσει το γεγονός ως έλλειψη σεβασμού και αναγνώρισης φυσικά θα θυμώσει, ενώ αν το ερμηνεύσει με διαφορετικό τρόπο (ως αστοχία ή παράλειψη του άλλου που ορμάται όμως από άλλο κίνητρο όπως π.χ. έκτακτη ανάγκη) και όχι από πρόθεση, ακόμη κι αν ενοχληθεί θα είναι περιορισμένη η ένταση.
Στην τυχόν επανάληψη του συμβάντος ο πρώτος άνθρωπος στο παράδειγμα λόγω της ερμηνείας που δίνει στο συμβάν θα βιώσει μεγαλύτερο θυμό και οργή διότι τώρα θα εκλάβει το συμβάν ως βέβαιη απόδειξη ασέβειας και έλλειψης αναγνώρισης. Έτσι συχνά, “δια ασήμαντον αφορμήν” ξυπνούν στον άνθρωπο έντονα συναισθήματα που είναι αναντίστοιχα με αυτό καθεαυτό το τρέχον ερέθισμα και που ακόμη και ο ίδιος να καταλαβαίνει την αναντιστοιχία αλλά παρόλα αυτά να δυσκολεύεται να ανακτήσει τον έλεγχο. Στο δεύτερο παράδειγμα, στο οποίο το άτομο θα ερμηνεύσει το γεγονός ως αστοχία, δίνοντας άλλες εναλλακτικές εξηγήσεις για το κίνητρο του “παραβάτη”, θα βιώσει ενόχληση αλλά ερμηνεύοντας με άλλον τρόπο το συμβάν, αυτή τελικά δεν θα καθορίσει συναισθηματικά την ημέρα του, ούτε θα επιβεβαιώσει μοντέλα σκέψης με τα οποία οι άλλοι επιβουλεύονται και το άτομο χρειάζεται να αμυνθεί, συχνά επιτιθέμενο. Το αποτέλεσμα είναι ότι μπορεί να ενοχληθεί αλλά δεν θα χάσει τον αυτοέλεγχό του.

Βλέπουμε τον κόσμο όπως είμαστε και όχι όπως πραγματικά είναι.
Οι ερμηνείες που δίνουν οι άνθρωποι στις εμπειρίες τους καθορίζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους. Η ψυχική ισορροπία, η ευτυχία, η επιτυχία, η λειτουργικότητα επιτυγχάνεται με το διαχωρισμό των πεποιθήσεων από την “πραγματική” πραγματικότητα. Κάθε σκέψη έχει ένα συναισθηματικό “βάρος” και οργανώνει την αντίστοιχη συμπεριφορά.
Έτσι μια σκέψη π.χ.: “με κάνουν ό,τι θέλουν” συνιστά αξιολόγηση με την οποία το άτομο βιώνει αδικία, εκμετάλευση και θυμό. Συνεπώς η συμπεριφορά που οργανώνεται θα είναι αντίστοιχη της επιφύλαξης, της καχυποψίας και πιθανόν της προκαταβολικής επιθετικότητας, με τα ανάλογα αποτελέσματα.

“Η ζωή είναι κωμωδία για αυτούς που σκέφτονται και τραγωδία για αυτούς που αισθάνονται”
H. Walpole

Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να “νοικοκυρέψουν”, να τακτοποιήσουν και να βάλουν σε τάξη τις σκέψεις άρα και τα συναισθήματά τους, παρασύρονται από τον παρορμητισμό, την ανυπομονησία, μπαίνουν σε σύγχυση και αποδιοργάνωση. Είναι άνθρωποι που συχνά πνίγονται μέσα στα συναισθήματά τους, χάνοντας τον έλεγχο τις περισσότερες φορές.

Πλήθος αποδείξεων μέσω πειραμάτων δείχνουν ότι τα άτομα που επιτυγχάνουν στη ζωή, τόσο επαγγελματικά όσο και διαπροσωπικά, είναι άτομα που μπορούν να κυριαρχήσουν στο θυμικό τους, στα συναισθήματά τους.
-Οι συναισθηματικά ικανοί (και όχι οι συναισθηματικά απόμακροι) βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση, αφού είναι σε θέση να κινήσουν τις σκέψεις τους, να ελέγχουν τις ΠΑΡΟΡΜΗΣΕΙΣ τους και για αυτό παρουσιάζουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, παραγωγικότητα και βαθμό ικανοποίησης τόσο από τον εαυτό τους όσο και από τη ζωή, ενώ τα καταφέρνουν με ό,τι καταπιαστούν.
–Όταν νιώθουν κακή διάθεση, δεν την αναμασούν, δεν την αρνούνται, δεν την συντηρούν, δεν αποφεύγουν να σκέπτονται, αλλά την αποδέχονται ως φυσιολογική και μέσω γνωστικής επεξεργασίας και δράσης επιτυγχάνουν την απαλλαγή τους απο αυτήν γρηγορότερα.
-Άλλο χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν γκρινιάζουν, δεν βάζουν προϋποθέσεις να αλλάξουν οι άλλοι για να είναι οι ίδιοι καλά.
-Σημαντικό εδώ επίσης είναι να αναφερθεί ότι,σε αυτή την περίπτωση το άτομο αναγνωρίζει τον εξωτερικό παράγοντα ως πυροκροτητή, ως ερέθισμα και όχι ως αιτία αυτών που νιώθει.
Έτσι διατηρείται η αυτοκυριαρχία, αφού η συναισθηματική κατάσταση ελέγχεται από το ίδιο το άτομο και όχι από την παρουσία ή απουσία ερεθισμάτων.

ΠΩΣ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ Η ΑΥΤΟΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
Αυτοκυριαρχία είναι η ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίζει, να οργανώνει, να ταξινομεί και να εποπτεύει τις εσωτερικές του αντιδράσεις.
Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται αυτοκατανόηση, επίγνωση των δυσλειτουργικών σκέψεων και δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών, η αποφυγή γκαζιού – φρένου στις σκέψεις και στα συναισθήματα, η διατήρηση ενός ρυθμού, με στοχοπροσήλωση και κίνητρα.