Τι είναι τελικά αυτές οι περιβόητες πεποιθήσεις και πώς μας δυσκολεύουν τη ζωή;

Πεποιθήσεις; Το ακούς συχνά και γνωρίζεις πια πως είναι κάτι μέσα σου που σε κατευθύνει, σε καθοδηγεί, χωρίς να ξέρεις πως. Τι είναι ακριβώς; Πώς τις αντιλαμβανόμαστε; Πώς τις αλλάζουμε; Η ψυχοθεραπεύτρια Μαρίνα Μόσχα μας βοηθάει να αλλάξουμε εκείνες που μας “παγιδεύουν”…

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ;
Οι φιλόσοφοι χρησιμοποιούν τον όρο αναφερόμενοι σε στάσεις για τον κόσμο που μπορεί να είναι είτε αληθινές, είτε ψευδείς. Στην ψυχολογία οι πεποιθήσεις είναι υποθέσεις που κάνουμε για τον εαυτό μας ή τους άλλους, υποθέσεις που τις πιστεύουμε ως αλήθειες, ασχέτως αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ή όχι. Υποθέσεις που “φτιάχνουμε” από την μικρή μας ηλικία, τις διατηρούμε στο μυαλό μας και τις πιστεύουμε ως πραγματικές, αλλοιώνοντας την επαφή μας με την πραγματικότητα στα σχετικά με αυτές ζητήματα, την εικόνα εαυτού και του περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να ταλαιπωρούμαστε. Μπορούμε να τις φανταστούμε -για να γίνει πιο κατανοητό- σαν να φοράμε χρωματιστά γυαλιά, π.χ. κόκκινα και βλέπουμε τα πάντα γύρω μας μέσα από τα κόκκινα αυτά γυαλιά, πιστεύοντας πως ο κόσμος γύρω μας έχει μία κόκκινη απόχρωση, χωρίς όμως αυτό να αληθεύει.

ΠΩΣ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ;
Από παιδιά, λαμβάνουμε πληροφορίες από το περιβάλλον διαμορφώνοντας τις αντιλήψεις μας -και όταν λέω περιβάλλον εννοώ οτιδήποτε βρίσκεται έξω από εμάς: ερεθίσματα, ανθρώπους, συνθήκες, σκέψεις και συμπεριφορές, τρόπους, αξίες, κλπ. Αντιλήψεις που διαμορφώνουμε μέσα από όλα όσα “ρουφάμε” σαν σφουγγάρια και όλα όσα μαθαίνουμε από μικρά παιδιά, ενδοβάλλοντας, χωρίς φίλτρα ό,τι μας “σέρβιραν”. Αντιλήψεις που “κουβαλάμε” σε όλη μας τη ζωή και τις κάνουμε δικές μας πεποιθήσεις, “μία συντροφιά επικίνδυνη” σύμφωνα με τον Μπουκάι, καθώς ασκούν τεράστια δύναμη στη ζωή μας μέσα από μία μη ρεαλιστική πίστη, βάζοντάς μας σε μία διαδικασία αυτοεκπληρούμενης προφητείας, όπου λειτουργούμε “σαν να προσπαθούμε να αποδείξουμε πως οι πεποιθήσεις μας είναι σωστές”.

Πεποιθήσεις που σχηματίστηκαν γύρω από τις προσδοκίες τρίτων, συνήθως των γονιών μας που σήμερα αποτελούν τη βάση της δικής μας συμπεριφοράς, πυροδοτούμενης από σκέψεις μας. Ένα παράδειγμα: αν έχω την πεποίθηση πως “δεν θα τα καταφέρω…”, θα “φροντίσω” να αποδείξω την ορθότητα της πεποίθησής μου αποτυγχάνοντας. Πιο απλά, σαν να προσπαθώ να αποδείξω -όσο και αν με πονάει- πως δεν θα τα καταφέρω, είτε προκαλώντας την αποτυχία μου, είτε αποφεύγοντας να κάνω το παραμικρό για να τα καταφέρω! Σαν να έχω μέσα μου μία φωνούλα που μου σιγοψιθυρίζει “δεν μπορώ…, δεν θα τα καταφέρω…, θα αποτύχω!”. Η αρνητική αυτή κριτική που ασκώ στον εαυτό μου με παγιδεύει σε παλιά μοτίβα σκέψεων και συμπεριφορών, οδηγώντας για άλλη μία φορά στην αποτυχία. Δεν είναι όλες μας οι πεποιθήσεις βέβαια αρνητικές, καθώς αν έχω την πεποίθηση πως “μπορώ”, αυξάνω τις πιθανότητες να επιτύχω τον στόχο μου, προσπαθώντας και κάνοντας πράγματα για να δικαιώσω την πεποίθησή μου.

ΕΙΝΑΙ ΙΔΙΕΣ ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ;
Όχι, υπάρχουν πεποιθήσεις που τις αντιλαμβανόμαστε πιο εύκολα και είναι πιο φανερές και άλλες που δεν γνωρίζουμε καν την ύπαρξή τους. Το κλασικό παράδειγμα που φέρνουμε σε τέτοιες περιπτώσεις είναι αυτό του παγόβουνου, όπου οι φανερές είναι το κομμάτι πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και οι υποσυνείδητες ή υποβόσκουσες -οι μη φανερές, βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια, στο κομμάτι εκείνο που δεν φαίνεται και είναι και το πιο μεγάλο!

Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΩΝ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΝ
Οι πεποιθήσεις λειτουργούν μέσα από έναν φαύλο κύκλο, καθώς επηρεάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη ίδια μας τη ζωή. Οι αντιλήψεις μας δηλαδή, επηρεάζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα, άρα και τη συμπεριφορά μας, τον τρόπο δηλαδή που αντιδρούμε. Υπάρχει όμως και το αντίστροφο, όπου οι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι εκείνα που επηρεάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε καταστάσεις.

ΠΩΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΕ ΤΙΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ;
Μέσα από την παρατήρηση του εαυτού μας και των δυσλειτουργικών μας συμπεριφορών, όπως θα δούμε παρακάτω. Όταν δηλαδή νιώθουμε την ύπαρξη περιορισμών χωρίς όμως να υπάρχει ένας εμφανής λόγος. Για παράδειγμα: “Δεν μπορώ να τρέξω μαζί σας γιατί έχω χτυπήσει το πόδι μου και πονάει” (φυσική και λογική δυσκολία/περιορισμός) και “δεν μπορώ να τρέξω γιατί δεν θα καταφέρω να σας ακολουθήσω” (περιορισμός χωρίς αιτιολογία, εφόσον δεν υπάρχει υπαρκτός περιορισμός). Στη δεύτερη περίπτωση, είναι οι πεποιθήσεις που κρύβονται πίσω από έναν πιθανό φόβο αποτυχίας, π.χ. δεν θα μπορώ να ακολουθήσω, θα μείνω πίσω…, δεν θα τρέχω τόσο γρήγορα…, δεν θα έχω αντοχή… κλπ. Ακόμα και να εκλογικεύσω την πεποίθησή μου και βλέπω πως “δεν στέκει”, δεν μπορώ να την δαμάσω έτσι απλά και υποκύπτω για άλλη μία φορά. Κι αν τελικά τρέξω, θα ξεκινήσω με αρνητική προδιάθεση, όπου απλά θα “φροντίσω” να επαληθεύσω, τρέχοντας πιο αργά, ιδρώνοντας περισσότερο, εφόσον στο μυαλό μου έχω πως “δεν μπορώ”. Υπακούω δηλαδή, σε μία αυτοματοποιημένη πίστη πως “Δεν μπορώ, δεν αξίζω, δεν θα τα καταφέρω, δεν είμαι αρκετά καλός/ή, …”

ΠΩΣ ΑΛΛΑΖΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ ΜΑΣ
Η αλήθεια είναι πως δεν είναι τόσο εύκολο να αλλάξουμε τρόπους συμπεριφοράς που δεν είμαστε ενήμεροι πως ακολουθούμε. Για αυτόν ακριβώς το λόγο, λέμε πως το πρώτο βήμα είναι να παρατηρήσουμε “τι” κάνουμε και “πώς” το κάνουμε, “πώς” λειτουργούμε.
-Η παρατήρηση σε μία πρώτη φάση αυτού που μας ενοχλεί είναι το πρώτο βήμα για την αναγνώριση της δυσκολίας μας.

-Το να “μείνω πίσω” επίσης ψυχικά από αυτό που με περιορίζει, μου δίνει το χώρο να παρατηρήσω πιο εύκολα τι μου συμβαίνει.

-Έρχομαι σε επαφή με τους περιορισμούς μου, προσπαθώντας να τους αναγνωρίσω και να κατανοήσω πως ενδεχομένως σε κάποια φάση της ζωής μου να ήταν και σωτήριοι για την επιβίωσή μου, όχι όμως και σήμερα.

-Συμφιλιώνομαι με αυτήν μου την πλευρά, με τα μοτίβα μου, μέσα από την κατανόηση και το λόγο ύπαρξής τους.

-Μέσα από την επίγνωση και την αποδοχή, προχωράω στο τεστάρισμα στην πραγματικότητα.

-Αρχίζω και αμφισβητώ τις πεποιθήσεις μου, μία προς μία, επιτρέποντας στον εαυτό μου να δει και μία άλλη οπτική.

-Αναρωτιέμαι πως θα ήμουν χωρίς τη συγκεκριμένη πεποίθηση, σε τι με εξυπηρετεί η ύπαρξή της; Τι μπορεί να κρύβεται πίσω της; Πόσο ρεαλιστική είναι;

-Δοκιμάζω εναλλακτικές και παρατηρώ τι συμβαίνει.

-Παίρνω ανατροφοδότηση από το περιβάλλον μου, από άτομα που εμπιστεύομαι, ζητάω τη δική τους οπτική γύρω από μία συγκεκριμένη πεποίθηση και πώς με βλέπουν.

-Νοηματοδότηση και αναπλαισίωση, δύο λέξεις που θα με βοηθήσουν -μέσα από μία διεργασία βέβαια- να δω τη ζωή μου κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα. Λέξεις και νοήματα που δίνουν διαφορετική έννοια στις παγιωμένες αντιλήψεις, φέρνοντας φρέσκο αέρα στη δημιουργία νέων και πιο λειτουργικών αντιλήψεων.

Γενικότερα, ας έχουμε στο μυαλό μας πως οι πεποιθήσεις δημιουργήθηκαν σε μία φάση της ζωής μας που δεν μπορούσαμε να κρίνουμε τι είναι καλό και τι όχι για εμάς από όλα τα ερεθίσματα που λαμβάναμε. Και για τότε, μπορεί να ήταν ό,τι καλύτερο. Δεν σημαίνει όμως πως το ίδιο ισχύει και σήμερα, τώρα. Οι πεποιθήσεις λειτουργώντας με έναν αρνητικό τρόπο στην εικόνα του εαυτού, μας παγιδεύουν και περιορίζουν τις ικανότητές μας, κάνοντας μας να νιώθουμε “λίγοι”. Και όμως, δεν είμαστε υποχρεωμένοι να συνεχίσουμε να ζούμε με τον ίδιο τρόπο, υποφέροντας και αποδεικνύοντας “πόσο λίγοι είμαστε”. Αντιθέτως, χρειάζεται να αγκαλιάσουμε τον εαυτό μας, να αποδεχτούμε το μικρό παιδί που ζει μέσα μας και τους φόβους του, ερχόμενοι στο σήμερα και γεφυρώνοντας αυτήν την “αδυναμία”, περνώντας σε μία πιο ρεαλιστική εικόνα του “τι ισχύει σήμερα”, φροντίζοντας τον εαυτό μας και τις ανάγκες του, σταματώντας την κακοποίησή του από εμάς τους ίδιους, αντικαθιστώντας τις βλαβερές αρνητικές και μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις του παρελθόντος, με νέες πιο ωφέλιμες! Και επειδή, όπως προανέφερα, δεν είναι μία και τόσο εύκολη διαδικασία να την κάνουμε μόνοι μας, η βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας θα φανεί χρήσιμη στο ταξίδι μας αυτό!