Φοβίες: Πόσο σημαντικός αλλά παρεξηγημένος είναι ο έλεγχος!

Η Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου, PsyD, γράφει για τις φοβίες και για την απώλεια ελέγχου που τελικά τόσο μας φοβίζει…

Οι περισσότεροι από εμάς αισθανόμαστε ότι έχουμε τον έλεγχο του εαυτού μας. Ίσως να το θεωρούμε και δεδομένο. Νιώθουμε μεγάλη ανάγκη να έχουμε τον έλεγχο τόσο όταν πετάμε με αεροπλάνο ή όταν οδηγούμε το αυτοκίνητό μας, όσο κι όταν καθόμαστε κοντά στο διάδρομο ή στο μέσο μιας σειράς. Ορισμένες φορές, μερικοί μπορεί να χάνουμε την ψυχραιμία μας σε μια συζήτηση αλλά να συνειδητοποιούμε ότι παραμένουμε υπό έλεγχο. Αν επιλέξουμε να χτυπήσουμε τον τοίχο όταν θυμώνουμε, ξέρουμε ότι το κάναμε σκοπίμως. Και είναι βέβαιο ότι κάποιοι θα το δουν επίσης σαν σκόπιμη πράξη.

Όμως όσοι άνθρωποι υποφέρουν από φοβίες, συχνά μιλάνε με τρόμο για την πιθανότητα να χάσουν τον έλεγχο. Θεωρούν ότι δεν έχουν ξαναχάσει τον έλεγχο στο παρελθόν αλλά νιώθουν ότι έφτασαν οριακά στο να χάσουν τον έλεγχο σε πολλές περιπτώσεις. Για αυτό και η κρίση πανικού βιώνεται από τους περισσότερους σαν μια αίσθηση απώλειας ελέγχου. Κι αυτή η απώλεια αυτομάτως μεταφράζεται σε φόβο όπως μην λιποθυμήσουν, τρελαθούν, κάνουν εμετό μπροστά στον κόσμο, κλπ. Η απώλεια ελέγχου γίνεται από τους ίδιους αντιληπτή ως κάτι επικίνδυνο για αυτούς ή για τους άλλους, όταν για παράδειγμα οδηγεί σε πολυσύχναστο δρόμο ή διασχίζει μια γέφυρα. Συχνά λένε ότι νιώθουν άβολα να ταξιδεύουν με αεροπλάνο γιατί δεν έχουν τον έλεγχο κατά τη διάρκεια της πτήσης. Άλλοι επιβάτες όμως αισθάνονται “υπό έλεγχο” στην ίδια περίσταση.

Οι καταστάσεις που μπορεί να κάνουν ένα άτομο με φοβίες να φοβάται μην χάσει τον έλεγχο είναι αναρίθμητες. Μπορεί να κάθεται ήσυχα σε μια αίθουσα, σε ένα εστιατόριο, στην εκκλησία ή στο θέατρο, να στέκεται μπροστά σε ένα ανοιχτό παράθυρο ή στο μετρό, να μιλάει σε κοινό ή να είναι ακροατής στην ομιλία κάποιου άλλου. Καταστάσεις σχετικής παθητικότητας, όπως να περιμένεις σε μια σειρά, έχουν αυξημένες πιθανότητες να προκαλέσουν την αίσθηση ότι είναι στα πρόθυρα να χάσουν τον έλεγχο. Αλλά ορισμένες φορές, ο ίδιος φόβος απώλειας ελέγχου εμφανίζεται με αντιφατικό τρόπο σε διαφορετικές προσωπικότητες: Μπορεί να μην μπορεί να οδηγήσει αλλά να μπορεί να είναι συνεπιβάτης. Να φοβάται ότι αν οδηγήσει μπορεί να χάσει τον έλεγχο και να προκαλέσει ατύχημα. Χρειάζεται άλλο για οδηγό αλλιώς δεν νιώθει υπό έλεγχο.

Μια γυναίκα δεν μπορούσε να κάνει το μπάνιο της αν δεν ήταν κάποιος στο διαμέρισμά της. Φοβόταν μήπως λιποθυμήσει ή χάσει με κάποιο τρόπο τον έλεγχο του εαυτού της, και κάποιος έπρεπε να είναι εκεί να την πάει στο νοσοκομείο. Ο ξάδερφός της -επίσης φοβικός-  δεν μπορούσε να κάνει το μπάνιο του αν δεν είναι ολομόναχος στο διαμέρισμά του. Φοβόταν ότι αν χάσει τον έλεγχο του εαυτού του, μπορεί να αρχίσει να τρέχει γυμνός στο σπίτι και να γίνει ρεζίλι. Μερικοί οδηγοί πάνε πολύ αργά οπότε αν χάσουν τον έλεγχο να μπορούν να σταματήσουν με ασφάλεια. Άλλοι που επίσης φοβόνται, οδηγούν πολύ γρήγορα προκειμένου να βγουν από τον αυτοκινητόδρομο όσο πιο γρήγορα γίνεται.

Για αυτό λοιπόν είναι σημαντικό στη θεραπεία των φοβιών (κυρίως παρουσία συμπτωμάτων αγοραφοβίας και διαταραχής πανικού) να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος ότι ποτέ δεν χάνει τον έλεγχο με αυτόν τον τρόπο. Για να μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν κάτι τόσο αντιφατικό για την παρούσα σκέψη τους, μετά από ένα αριθμό συνεδριών, τους βοηθάμε να εκτεθούν κάνοντας ακριβώς αυτά που φοβόνται και τους προκαλούν δυσφορία κάθε φορά που έχουν την ευκαιρία.  Όπως να οδηγήσουν αργά αν η φυσική τους τάση είναι να οδηγούν γρήγορα και να οδηγούν πιο γρήγορα αν τείνουν να οδηγούν πολύ αργά.  Εντελώς παράδοξα για αυτούς, αυτές οι δοκιμές αυξάνουν την αίσθηση ότι είναι υπό έλεγχο. Βέβαια το να βάλεις κάποιον να κάνει κάτι το οποίο φοβάται σημαντικά και αποφεύγει για χρόνια, δεν είναι τόσο απλό. Θέλει χρόνο και συνήθως επιτυγχάνεται με μικρά και συνειδητά βήματα με τη βοήθεια ειδικού.