Μήπως βρίσκομαι σε μία σχέση που με βλάπτει;

Όλες οι σχέσεις περνούν δοκιμασίες με δύσκολες στιγμές και περιόδους κρίσης. Είναι άλλο όμως να μιλάμε για αυτές τις προσωρινές δοκιμασίες όπου η σχέση δοκιμάζεται αλλά επιβιώνει και πολλές φορές βγαίνουν και πολλά θετικά για τη σχέση και άλλο για τις δοκιμασίες εκείνες οι οποίες έχουν διάρκεια, συνέχεια και οδηγούν σε ανθυγιεινές συμπεριφορές. Παρακάτω, η Ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα εξηγεί τι ακριβώς σημαίνει ανθυγιεινές συμπεριφορές σε μια σχέση και ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά μιας τέτοιου είδους δέσμευσης.

Τι σημαίνει ανθυγιεινές συμπεριφορές;

Οι σχέσεις στην πορεία του χρόνου συχνά αναπτύσσονται, αλλάζουν και μερικές φορές καταρρέουν με την πάροδο του χρόνου. Μια σχέση μπορεί να θεωρείται υγιής όταν τα πράγματα πάνε καλά, αλλά η προσθήκη στρεσογόνων παραγόντων μπορεί να δημιουργήσει πίεση. Δυστυχώς οι άνθρωποι κάποιες φορές μη μπορώντας να ανταποκριθούν, καταφεύγουν σε μη υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης ή σε επιβλαβείς συμπεριφορές για την υγεία της σχέσης τους. Τις ανθυγιεινές συμπεριφορές δεν τις συναντάμε μόνο στις ερωτικές σχέσεις αλλά και σε κάθε μορφή σχέσης, όπως είναι οι φιλικές, οικογενειακές, εργασιακές.

Πρόκειται για συμπεριφορές όπου τα μέλη της σχέσης αντιδρούν με έναν επιζήμιο τρόπο για την σωματική ή/και ψυχική τους υγεία ενώ παράλληλα απειλείται η ευτυχία και η ευημερία της σχέσης. Όπως αντιλαμβανόμαστε πρόκειται για σχέσεις τοξικές με διάφορες μορφές κακοποίησης, όπου παρατηρείτε η ύπαρξη συμπεριφορών ελέγχου, δυσπιστίας, υποτίμησης και έλλειψης σεβασμού, φτωχής επικοινωνίας, χειριστικής/κακοποιητικής συμπεριφοράς σωματικά ή/και ψυχικά. Δυστυχώς όταν βρισκόμαστε μέσα σε μία σχέση χάνουμε την αντικειμενικότητά μας με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να δούμε καθαρά τι συμβαίνει, αν μας κάνει καλό αυτή η σχέση ή μας βλάπτει, όσο και να προσπαθούν τα κοντινά μας άτομα «να μας ανοίξουν» τα μάτια. Μήπως πρέπει να την διαλύσουμε για να διατηρήσουμε τον αυτοσεβασμό, την αξιοπρέπεια αλλά και την υγεία μας; Πως θα αναγνωρίσουμε τα σημάδια εκείνα που θα χτυπήσουν το καμπανάκι του κινδύνου;

Χαρακτηριστικά μιας ανθυγιεινής σχέσης

Κάποια από τα βασικά στοιχεία που μπορούμε να διακρίνουμε στις σχέσεις που μας βλάπτουν είναι συμπεριφορές που στηρίζονται στη χειραγώγηση, στον έλεγχο, στον οικονομικό έλεγχο, στην έλλειψη σεβασμού και παραβίασης των ορίων, στη συναισθηματική κακοποίηση, στον εκφοβισμό, στην κριτική, στην εχθρότητα, στη ζήλια, στη προδοσία, κλπ. Στόχος είναι η απομόνωση κυρίως του ατόμου από οτιδήποτε κάνει που το ευχαριστεί (ενδιαφέροντα), η κοινωνική απομόνωση και η δημιουργία μιας εξαρτητικής συμπεριφοράς. Σε μια ανθυγιεινή σχέση, μπορεί να νιώθετε ότι πρέπει πάντα να περπατάτε πάνω σε τσόφλια αυγών σχετικά με το άλλο άτομο. Μπορεί επίσης να νιώθετε ότι πρέπει πάντα να κρύβετε αυτό που πραγματικά σκέφτεστε ή αισθάνεστε. Μπορεί ακόμη και να σκέφτεστε ότι μάλλον θα πρέπει να εγκαταλείψετε όλα εκείνα που σας δίνουν χαρά για να είναι το άλλο άτομο χαρούμενο. Ένα άλλο σημάδι μιας ανθυγιεινής σχέσης είναι η αίσθηση ανισορροπίας, όπου το άτομο επενδύει περισσότερη προσπάθεια, ενέργεια και συναίσθημα για τη διατήρηση της σχέσης. Αποτέλεσμα η αίσθηση μοναξιάς αλλά και η έλλειψη στήριξης από το σύντροφο, η απομόνωση και η συναισθηματική αποστράγγιση.

1. Έλεγχος: προσπάθεια του ενός συντρόφου να ελέγξει τη ζωή του άλλου. Ένας σύντροφος που προσπαθεί Να ελέγξει επιθυμίες, συναισθήματα, επιλογές, συμπεριφορά, κοινωνικές σχέσεις, κλπ. Ο τρόπος που επιτυγχάνεται είναι μέσω της χειραγώγησης ή/και του εκφοβισμού. Στα πλαίσια της χειραγώγησης εμπλέκονται συμπεριφορές που ενώ φαίνονται φροντιστικές και στοργικές, στην ουσία
είναι σχεδιασμένες για να νιώθει το άλλο μέλος της σχέσης «τυχερό» που είναι με τον συγκεκριμένο άνθρωπο που το στηρίζει και το αγαπάει και υποχρεωμένο απέναντί του. Αυτές οι συμπεριφορές βρίσκονται στην επιφάνεια, από κάτω όμως εξασφαλίζονται ενέργειες σχεδιασμένες στο να παρακολουθούν το άλλο άτομο και να το εμποδίζουν να κάνει δραστηριότητές που αγαπάει, να πηγαίνει
σε μέρη όπου βρίσκονται εκτός του ελέγχου του χειριστικού ατόμου, ακόμη και έλεγχος των οικονομικών ώστε να υπάρξει πλήρης εξάρτηση του ατόμου και να μην μπορεί να φύγει από τη σχέση αυτή. Παραδείγματα είναι η σταδιακή απομόνωση του ατόμου από φίλους, γνωστούς, την οικογένεια.

Παράλληλα μπορεί να χρησιμοποιηθούν φράσεις όπως «Δεν με αγαπάς και γι’ αυτό θέλεις να βγεις μαζί τους…, αν με αγαπούσες όπως εγώ θα ήθελες να βρίσκεσαι συνέχεια κοντά μου…, εγώ που κάνω τα πάντα για εσένα και εσύ…, αν πας/βγεις/έχεις σχέσεις με εκείνους, χωρίζουμε» με εναλλαγές της χειριστικής συμπεριφοράς με συμπεριφορές εκφοβισμού. Επιπλέον ο έλεγχος μπορεί να πάρει τη μορφή
κτητικότητας και ζήλιας. Λέμε γενικότερα για τη ζήλια ότι λειτουργεί θετικά στη σχέση καθώς ο ένας εκδηλώνει το ενδιαφέρον του προς τον άλλον, τον διεκδικεί, είναι το αλατοπίπερο της σχέσης που την νοστιμίζει. Όταν όμως ο ένας εκ των δύο θεωρεί τον άλλον «κτήμα του» και «πρέπει» να κάνει αυτό που εκείνος ζητάει, όταν ζηλεύει υπερβολικά κάνοντας σκηνές, επιτίθεται και κατηγορεί για απιστία, τότε δεν μιλάμε φυσικά για το αλατοπίπερο της σχέσης αλλά για μία προβληματική και αρρωστημένη συμπεριφορά.

2. Έλλειψη εμπιστοσύνης: Δεν χρειάζεται να λέμε τα πάντα στο σύντροφό μας. Αν όμως έχετε σκεφτεί ότι πρέπει να κρύψετε πράγματα ή ότι εκείνος σας κρύβει πράγματα, η σχέση σας χαρακτηρίζεται πιθανά από έλλειψη εμπιστοσύνης. Η εμπιστοσύνη στη σχέση χτίζεται σταδιακά στο πέρασμα του χρόνου καθώς η σχέση βαθαίνει και εξελίσσεται. Το κοινό μοίρασμα σας αναπτύσσει συναισθήματα οικειότητας και εγγύτητας. Αν όμως νιώθετε ότι δεν μπορείτε να εμπιστευτείτε το ταίρι σας, δεν μπορείτε να εκφράσετε
συναισθήματα ή σκέψεις, κάτι δεν πάει καλά. Δυστυχώς μία σχέση χωρίς εμπιστοσύνη είναι δύσκολο να επιβιώσει.

3. Έλλειψη σεβασμού/υποτίμησης και παραβίαση των ορίων: Αν έχετε νιώσει ότι ο σύντροφός σας δεν σας σέβεται, σας κοροϊδεύει κάποιες φορές μπροστά σε τρίτους, σας υποτιμάει ή απορρίπτει, σας κριτικάρει, προφανώς έχετε βιώσει δείγματα έλλειψης σεβασμού. Η ασέβεια και η υποτίμηση μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές στις ανθυγιεινές σχέσεις, είτε βρίσκεστε οι δυο σας είτε παρουσία τρίτων ή και τα δύο. Ένας απορριπτικός σύντροφος για παράδειγμα μπορεί να σας κάνει να νιώθετε ξανά και ξανά μια σειρά συναισθημάτων όπως ντροπή, αναξιότητα, ανεπάρκεια, αμηχανία, άγχος, φόβο, ενοχή, μοναξιά, κλπ., και σταδιακά να αρχίσετε να υποτιμάτε και να αμφιβάλλετε και εσείς για τον εαυτό σας.

4. Φτωχή επικοινωνία: Η καλή επικοινωνία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε υγιούς σχέσης. Οι ανθυγιεινές σχέσεις συχνά χαρακτηρίζονται από μοτίβα αναποτελεσματικής επικοινωνίας. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει το να μην μιλάμε για προβλήματα, να αποφεύγουμε δύσκολα ζητήματα, να περιμένουμε από το άλλο άτομο να «μαντέψει» και να «διαβάσει» τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας, να «μην ακούει», να βρίσκεται σε διαρκή άμυνα, να αποφεύγει την επίλυση προβλημάτων στην καθημερινότητα και στη
σχέση. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η επικοινωνία θεωρείται ένα από τα τρία βασικά χαρακτηριστικά μιας σχέσης. Όπως επίσης ότι η φτωχή επικοινωνία είναι αυτή που απομακρύνει το ζευγάρι και θεωρείται μάλιστα βασικός προγνωστικός παράγοντας διαζυγίου.

5. Συναισθηματική αστάθεια: Σε περιόδους στρες μπορεί να λειτουργούμε κάπως απότομα, να νιώθουμε μεγαλύτερη ευερεθιστότητα, να είμαστε περισσότερο οξύθυμοι. Πρόκειται όμως για ένταση που έχει ημερομηνία λήξης. Όταν όμως οι εντάσεις αυτές είναι διαρκείς, πολλές φορές και χωρίς εμφανή τουλάχιστον λόγο, με εξάρσεις θυμού, μεγάλες διακυμάνσεις στη διάθεση ή υπερβολικές συναισθηματικές διακυμάνσεις, μιλάμε και πάλι για ανθυγιεινές συμπεριφορές. Επιπλέον, σε αρκετές περιπτώσεις, τα επίμονα πρότυπα ανθυγιεινών συμπεριφορών μπορεί να επιδεινωθούν με την πάροδο του χρόνου ή να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια διαφορετικών σταδίων μιας σχέσης.

6. Ψυχολογική ή σωματική βία: Οι περισσότεροι σήμερα συμφωνούν στο ότι η ψυχολογική, σωματική ή σεξουαλική βία είναι απαράδεκτες σε κάθε σχέση. Παρόλα αυτά, συμβαίνουν και αρκετά συχνά όπως βλέπουμε τα τελευταία χρόνια. Οι ανθυγιεινές σχέσεις μέσα από όλα τα λίγα ενδεικτικά χαρακτηριστικά που είδαμε παραπάνω καταλήγουν σε μία από τις μορφές κακοποίησης, σίγουρα της ψυχολογικής μέσα από τη συναισθηματική κακοποίηση.