Έχεις κι εσύ στη ζωή σου μια αποφευκτική προσωπικότητα;

Υπάρχει πάντα στο περιβάλλον μας κάποιος ή κάποια πιο χαμηλών τόνων. Ντροπαλή προσωπικότητα, ήσυχη και ανασφαλής. Η Ντόρα Μίνου, ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας, Ψυχοθεραπεύτρια (ενηλίκων, ζεύγους & οικογένειας) γράφει για την αποφευκτική προσωπικότητα, όσα όσα πρέπει να γνωρίζουμε…

Συχνά, μέσα σε μία παρέα, βλέπουμε άτομα ντροπαλά, ήσυχα, “μαζεμένα”, που δύσκολα θα ανοιχτούν και θα πάρουν πρωτοβουλίες. Έχουν μία επιφυλακτικότητα γενικώς με τον κόσμο και μία δυσκολία να ενσωματωθούν με άτομα που δεν γνωρίζουν, να αποκτήσουν την ανάλογη οικειότητα, να πάρουν πρωτοβουλίες. Αγχώνονται ιδιαίτερα για το πως θα ακουστεί αυτό που θα πούνε, τι εικόνα θα σχηματίσει ο άλλος απέναντί τους. Δυσκολεύονται να διαχειριστούν την αρνητική κριτική, γιατί νιώθουν οι ίδιοι ανασφαλείς και απαξιώνουν τον εαυτό τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναστέλλουν την επιθυμία τους για συναισθηματική εμπλοκή και αλληλεπίδραση με τους άλλους. Ο φόβος της απόρριψης πολλές φορές λειτουργεί ως τροχοπέδη και τους απομονώνει και από βαθύτερες συναισθηματικές ανάγκες, όπως είναι το φλερτ και κατ’ επέκταση οι συντροφικές σχέσεις.

Αυτά μπορεί να είναι κάποια χαρακτηριστικά προσωπικότητας ατόμων που ενώ μπορεί να θέλουν την εμπλοκή σε συναισθηματικές σχέσεις δειλιάζουν και αποφεύγουν να τολμήσουν. Μπορεί να είναι κάποια στοιχεία που εμφανίζονται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Όταν όμως, αυτά τα στοιχεία είναι οργανωμένα μοτίβο στην προσωπικότητα κάποιου, τότε παύουμε να μιλάμε για στοιχεία του χαρακτήρα του απλά και στη γλώσσα της ψυχικής υγείας διερευνούμε το ενδεχόμενο της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας ή αλλιώς αγχώδης διαταραχή προσωπικότητας. Σε τέτοιες περιπτώσεις υπογραμμίζουμε μεγαλύτερη ακαμψία  στα χαρακτηριστικά του ατόμου, που έχει ως αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του σε προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο.

Πιο συγκεκριμένα…
Σύμφωνα με τα Διαγνωστικά κριτήρια (DSM-5), η αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας είναι ένα διάχυτο πρότυπο κοινωνικής αναστολής, συναισθημάτων ανεπάρκειας και υπερευαισθησίας στην αρνητική αξιολόγηση, με έναρξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή του ατόμου και παρουσία σε ποικιλία πλαισίων (American Psychiatric Association, 2013).
Στην αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, το άτομο παρόλο που επιθυμεί να σχετιστεί και να αποκτήσει  κοινωνικές συναναστροφές, εμφανίζει συστολή να εμπλακεί και να εκφραστεί γιατί φοβάται την αρνητική αξιολόγηση και νιώθει ανεπαρκές.

Λόγω αυτής του της υπερευαισθησίας, είναι καχύποπτος και επιφυλακτικός με τους άλλους. Χρειάζεται χρόνο και αποδείξεις προκειμένου να εμπιστευτεί και να νιώσει αποδεκτός. Αναζητά συνεχώς τη φροντίδα και την επιβεβαίωση και δεν δημιουργεί φιλικές σχέσεις εάν δεν έχει αποδειχτεί επαναλαμβανόμενα ότι ο άλλος είναι καλοπροαίρετος και υποστηρικτικός απέναντί του.

Στο φιλικό του περιβάλλον θα δούμε δύσκολα νέες συναναστροφές. Στην παρέα είναι αυτός που δεν μιλά πολύ, δεν αναφέρεται σε προσωπικές πληροφορίες, φαίνεται ντροπαλός και συνεσταλμένος. Το οξύμωρο είναι ότι αυτό το προφίλ δεν αντιπροσωπεύει την πραγματική του επιθυμία, γιατί ο αποφευκτικός θέλει πολύ να είναι κοινωνικός, αλλά αποφεύγει την κοινωνική αλληλεπίδραση γιατί φοβάται την γελοιοποίηση και τον εξευτελισμό που μπορεί να υποστεί. Λόγω της ανασφάλειάς του δεν νιώθει ισότιμο μέλος σε μία παρέα. Ο φόβος για τις προθέσεις των άλλων τον κάνει αμήχανο, ντροπαλό, άβουλο και “αποσύρεται”.  Πολλές φορές το χιούμορ και ο αυθορμητισμός των άλλων μπορεί να λειτουργήσει ιδιαίτερα τραυματικά για μία τέτοια προσωπικότητα που είναι πολύ πιθανό να το λάβει ως υποτίμηση ή προσβολή, το βιώνει δηλαδή ως απόρριψη.

Συχνά αυτή η ντροπαλότητα και ο φόβος που εκδηλώνει στους άλλους μπορεί να γίνει αντικείμενο συζήτησης ή ακόμη και κοροϊδίας, έχοντας ως αποτέλεσμα να επιβεβαιώνονται οι φόβοι και να κλείνεται ακόμη περισσότερο συναισθηματικά. Το ότι κάποιος μπορεί να διακρίνει το άγχος και το φόβο του, τον κάνει να αποφεύγει ακόμη και επαγγελματικά κάποιες δραστηριότητες που προϋποθέτουν στενή διαπροσωπική επαφή.

Έχει την τάση να μειώνει τον εαυτό του, να νιώθει μη ελκυστικός και κατώτερος από τους άλλους. Είναι απρόθυμος σε οτιδήποτε καινούριο μπορεί να μπει στη ζωή του γιατί αυτό πυροδοτεί την αμηχανία του. Είναι ένας επιπλέον λόγος να δυσκολεύεται σε συντροφικές σχέσεις και να προσεγγίζει κάποιο άτομο ερωτικά γιατί πιστεύει ότι δεν είναι ικανός να έχει κάποια σχέση.
 
Εν κατακλείδι, τόσο επαγγελματικά, όσο και κοινωνικά δυσκολεύεται τόσο ώστε να μη συνηθίζει αλλαγές και πολλές φορές είναι απομονωμένος και δυστυχής, έχοντας την πεποίθηση ότι δεν αξίζει κάτι καλύτερο και μειονεκτεί σε σχέση με  άλλους ώστε να το επιδιώξει.

Πώς επιδρά το οικογενειακό περιβάλλον στην προσωπικότητα
Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι βαρύνουσας σημασίας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου.
Ένα επικριτικό, υποτιμητικό και συναισθηματικά ανέκφραστο οικογενειακό περιβάλλον δημιουργεί πολλές φορές τις προϋποθέσεις για να διαμορφώσει στο άτομο ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας που θα χαρακτηρίζει τον τρόπο που σχετίζεται και λειτουργεί σε προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο.

Η θεραπεία
Πολλές φορές οι άνθρωποι ρωτούν αν μπορεί να αλλάξει η προσωπικότητα. Η απάντηση είναι ότι για να αλλάξουν κάποιες πτυχές της προσωπικότητας, βασική προϋπόθεση είναι ότι το άτομο έχει κίνητρο για ψυχοθεραπεία, γιατί πολλές φορές όταν μιλάμε για διαταραχή προσωπικότητας μιλάμε για προβλήματα που αντιλαμβάνονται εύκολα οι άλλοι αλλά το ίδιο το άτομο που έχει “χτίσει χαρακτήρα”, δεν μπορεί να το δει.

Στην συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας όπου το άγχος είναι κυρίαρχο στο άτομο και υπάρχει δυσκολία με τις σχέσεις αλλά παράλληλα και μία σφοδρή επιθυμία να σχετιστεί με τους άλλους, η ατομική ψυχοθεραπεία μπορεί να λειτουργήσει επανορθωτικά στο συναίσθημα και στη διεκδίκηση σχέσεων με συναισθηματική εγγύτητα. Επιπλέον η ομαδική θεραπεία θα μπορούσε να έχει πολύ καλή έκβαση γιατί στο ομαδικό πλαίσιο υπάρχει αλληλεπίδραση με περισσότερα άτομα, και ίσως αυτό τον προετοιμάσει να διεκδικήσει συναισθηματική εγγύτητα και εκτός θεραπευτικού πλαισίου. Σε πολλές περιπτώσεις ο συνδυασμός της ατομικής αρχικά θεραπείας και στη συνέχεια η ομαδική, θα μπορούσε να δημιουργήσει πολύ καλές προϋποθέσεις για καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα.