«Είναι τελειομανής!» ακούμε συχνά γύρω μας. Κάποιοι το θεωρούν προτέρημα, αφού συνδέεται ως κινητήρια δύναμη με την επίτευξη υψηλών στόχων και την επιτυχία, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι παγιδεύει το άτομο, στερώντας του την απόλαυση της ζωής. Και οι δύο απόψεις έχουν δόση αλήθειας, και για αυτό είναι σημαντικό να κατανοήσουμε βαθύτερα την έννοιά της.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η τελειομανία περιγράφεται ως μια κατάσταση έντονης αυτοκριτικής και ανεδαφικών φιλοδοξιών. Παρά το γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ισχυρό κίνητρο για επιτυχία, συχνά συνδέεται με βαρύ ψυχολογικό κόστος. Στην πραγματικότητα, πολλοί μπερδεύουν την τελειομανία με την αριστεία, αλλά οι δύο έννοιες διαφέρουν σημαντικά.
Μπορούμε να διαχωρίσουμε αυτές τις δύο έννοιες από τους στόχους, αν οι στόχοι είναι μεν υψηλοί αλλά εφικτοί στην πραγματοποίησή τους. Πιο απλά, μπορεί ένας άνθρωπος να βάζει υψηλούς στόχους – μέχρι εκεί βέβαια που φτάνουν οι ικανότητες και δεξιότητές του. Να προσπαθεί να κάνει «όσο πιο καλά μπορεί» αυτό που κάνει, όχι να παγιδεύεται μέσα στην «τελειότητα» που είναι ταυτόσημη με το μη ρεαλιστικό. Σύγχρονες έρευνες υποδεικνύουν ότι η αριστεία οδηγεί σε αυξημένη ικανοποίηση από τη ζωή και μεγαλύτερη πιθανότητα επίτευξης στόχων. Από την άλλη, η τελειομανία συσχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και μειωμένη πρόοδο στην προσωπική και επαγγελματική ζωή.
Λογικό αν αναλογιστούμε την έντονη αυτοκριτική που κάνουν οι τελειομανείς, πόσο αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους για το αν θα καταφέρουν να γίνουν τα πράγματα «έτσι ακριβώς όπως έχουν στο μυαλό τους», συνεπώς πόσο μικρή συμπόνια δείχνουν για τον εαυτό τους. Συχνά βασανίζονται από ατελείωτη αυτοκριτική και βαθιά αμφιβολία για την αξία τους. Για παράδειγμα, ένας φοιτητής που απορρίπτει μια εργασία επειδή θεωρεί ότι δεν ανταποκρίνεται στα υψηλά του πρότυπα ή ένας επαγγελματίας που δουλεύει ασταμάτητα, προσπαθώντας να εξαλείψει κάθε πιθανό λάθος, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της ψυχολογικής κατάστασης. Αυτή η έλλειψη αυτοσυμπόνιας καθιστά δύσκολη την αποδοχή των ανθρώπινων ατελειών.
Υπάρχουν τρεις διαστάσεις της τελειομανίας:
1. Προσανατολισμένη στον εαυτό (Self-oriented): Το άτομο θέτει μη ρεαλιστικά υψηλά πρότυπα για τον εαυτό του.
2. Κατευθυνόμενη προς τους άλλους (Other-oriented): ΤΟ άτομο προβάλλει υψηλές προσδοκίες και υπερβολικές απαιτήσεις στους άλλους, με αποτέλεσμα την απογοήτευση.
3. Κοινωνικά προκαθορισμένη (Socially prescribed): Το άτομο νιώθει ότι πρέπει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες του κοινωνικού περιβάλλοντος, ότι οι άλλοι έχουν υψηλές προσδοκίες από αυτό.
Οι αιτίες της τελειομανίας ποικίλλουν, με τη γενετική προδιάθεση να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Επιπλέον, το περιβάλλον και ο τρόπος ανατροφής επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό. Παιδιά που μεγαλώνουν με γονείς που έχουν υπερβολικές απαιτήσεις ή που τους δίνουν αγάπη και αποδοχή μόνο μέσω της επιτυχίας είναι πιθανό να παρουσιάσουν τάσεις ή να αναπτύξουν τελειομανία. Παράλληλα, οι προσδοκίες από το περιβάλλον, οι κοινωνικές πιέσεις για διαρκή επιτυχία και ανταγωνιστικότητα ενισχύουν αυτές τις τάσεις.
Οι συνέπειες και οι επιπτώσεις
Όποια και να είναι η αιτιολογία της, το σίγουρο είναι ότι δεν είναι και τόσο εύκολη η συνύπαρξη με ένα άτομο με αυτό το χαρακτηριστικό. Σκεφτείτε άτομα γύρω σας που είναι υπερβολικά επικεντρωμένα σε αυτό που κάνουν, σα να μην υπάρχετε δίπλα τους. Μήπως τελικά αντί να επιτυγχάνουν το καλύτερο, καταλήγουν στο να απογοητεύουν τους άλλους; Μήπως αυτή η ακαμψία επηρεάζει και τις διαπροσωπικές σχέσεις και στρέφεται και προς τους άλλους;
Συνεπώς, όσο αθώα και να φαίνεται σε κάποιους η τελειομανία, οι δυσμενείς συνέπειές της είναι σημαντικές. Στο πεδίο της ψυχικής υγείας, οι τελειομανείς κινδυνεύουν περισσότερο από αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, ακόμα και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD). Στις σχέσεις τους, μπορεί να γίνουν απαιτητικοί, αυστηροί και συχνά απογοητευτικοί για τους άλλους. Στο χώρο εργασίας, το σύνδρομο της εξουθένωσης (burnout) είναι συχνό φαινόμενο. Εν τέλει, αντί να επιτύχουν, συχνά βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε ένα φαύλο κύκλο ανεκπλήρωτων προσδοκιών.
Να είσαι αποτελεσματικός και όχι τελειομανής!
Η αναγνώριση της τελειομανίας είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή. Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να μάθει να εντοπίζει και να αμφισβητεί τις μη ρεαλιστικές σκέψεις του, να κατανοήσει ότι όλοι μας έχουμε ατέλειες, άλλωστε δεν υπάρχει τελειότητα σχετικά με τους ανθρώπους – άρα να τις αποδεχτεί και να εστιάσει στις αξίες που του δίνουν νόημα. Τέλος, να μάθει να διαχειρίζεται το άγχος του και την αυστηρή αυτοκριτική του.
Ας κρατήσουμε στο μυαλό μας ότι η τελειομανία είναι ένα χαρακτηριστικό που μπορεί να μας παγιδέψει σε μια αέναη αναζήτηση του «τέλειου». Η ισορροπία βρίσκεται στην αποδοχή ότι η ανθρώπινη φύση είναι εγγενώς ατελής και ότι η πραγματική ικανοποίηση προέρχεται από την προσπάθεια, όχι από την τελειότητα.
Κείμενο: Μαρίνα Μόσχα, Ψυχοθεραπεύτρια, Ψυχολόγος
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ