Και έρχεται ο σύντροφός σου και σου προτείνει ένα Σύμφωνο Συμβίωσης… Τι λες;

Ένα κενό στην κατοχύρωση των σχέσεων των ζευγαριών που συζούν και δεν θέλουν να παντρευτούν ήρθε να καλύψει το Σύμφωνο Συμβίωσης. Πρόκειται ουσιαστικά για μία “συμβολαιογραφική πράξη”, ένα συμβόλαιο που υπογράφουν δύο άνθρωποι και ξεκαθαρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχει ο ένας σύντροφος απέναντι στον άλλον όσο θα είναι μαζί.

Δηλαδή, τι διαφορά έχει αυτό από το γάμο θα μου πεις. Στο γάμο όλα αυτά τα προβλέπει ο νόμος. Ακόμα δηλαδή κι αν ο ένας από τους δύο το αμφισβητήσει, ο νόμος ορίζει τι δικαιώματα και τι υποχρεώσεις ορίζονται για τους συζύγους. Όταν όμως ένα ζευγάρι δεν είναι παντρεμένο και δεν θέλει να παντρευτεί, το Σύμφωνο Συμβίωσης διασφαλίζει τα δικαιώματα αλλά και τις υποχρεώσεις του ενός και του άλλου όταν βρίσκονται κάτω από την ίδια στέγη, αφού δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να αναγνωρίσει ο νόμος ότι αυτοί οι δύο άνθρωποι έχουν σχέση.

Και για να καταλάβεις ακόμη καλύτερα: όταν δύο σύντροφοι συζούν και θέλουν να διασφαλίσουν τη σχέση-συγκατοίκηση κυρίως σε θέματα οικονομικά αλλά και στην περίπτωση που προκύψει παιδί, χωρίς όμως να παντρευτούν, το Σύμφωνο Συμβίωσης τους δίνει αυτή τη δυνατότητα. Έτσι, οι δύο σύντροφοι πάνε σε ένα συμβολαιογράφο και υπογράφουν ένα χαρτί στο οποίο ξεκαθαρίζεται ρητά αν ο ένας έχει δικαίωμα στην περιουσία του άλλου, αν το παιδί που τυχόν προκύψει θα φέρει το επίθετο του ενός ή του άλλου, αν σε περίπτωση που χωρίσουν ο ένας θα καταβάλλει διατροφή στον άλλον κ.ο.κ. Επιπλέον, το Σύμφωνο Συμβίωσης είναι πολύ πιο εύκολο να “λυθεί” χωρίς πολύπλοκες διαδικασίες όπως είναι το διαζύγιο.
Δύο άνθρωποι, λοιπόν, που συζούν, πηγαίνουν στο Συμβολαιογράφο, κάθονται κάτω και συμφωνούν για την κοινή πορεία της ζωής τους σε θέματα περιουσίας και παιδιών, κατά κύριο λόγο.

Από αυτή την άποψη, μιας και πολλά ζευγάρια έχουν μπει στη διαδικασία να κάνουν δεύτερες σκέψεις για το γάμο (κυρίως λόγω των εξόδων), το Σύμφωνο Συμβίωσης έρχεται σαν “μάννα εξ ουρανού” αφού εξασφαλίζει προνόμια για τους συντρόφους σχεδόν, τονίζουμε το σχεδόν, όμοια με αυτά που έχει και ένα παντρεμένο ζευγάρι.
Η σημαντική διαφορά ίσως είναι στο ότι το Σύμφωνο Συμβίωσης ακόμη δεν είναι αρκετή απόδειξη για υπηρεσίες όπως η εφορία, ο εκάστοτε ασφαλιστικός φορέας κ.ά. ότι ένα ζευγάρι είναι μαζί. Ο Νόμος όμως ενδεχομένως να καλύψει και αυτό το κενό στο μέλλον.

Αποτανθήκαμε στη δικηγόρο Μαρία Κουρή για να μας εξηγήσει τι ακριβώς είναι το Σύμφωνο και τι προσφέρει στα ετερόφυλα ζευγάρια που θα το επιλέξουν.

Τι είναι τελικά αυτό το Σύμφωνο;
Το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης είναι μία συμφωνία που καταρτίζεται μεταξύ δύο ετερόφυλων συντρόφων ενώπιον Συμβολαιογράφου, ο οποίος επισημοποιεί τη συμβίωση και το ζευγάρι αποκτά δικαιώματα και υποχρεώσεις οι οποίες το εξομοιώνουν με τα παντρεμένα ζευγάρια. Το Σύμφωνο αποκτά νομική ισχύ από τη στιγμή που αντίγραφό του θα κατατεθεί στον ληξίαρχο του τόπου κατοικίας των δύο συντρόφων και θα καταχωρηθεί στο ειδικό βιβλίο του αρμόδιου Ληξιαρχείου. Μετά την ενεργοποίηση του Συμφώνου, οι δύο σύντροφοι είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τα οφέλη που τους προσφέρονται από αυτό.

Γιατί ένα ζευγάρι να προτιμήσει το Σύμφωνο Συμβίωσης έναντι του γάμου (θρησκευτικού ή πολιτικού);
Ο βασικός λόγος για να επιλέξει κάποιο ζευγάρι το Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης είναι επειδή είναι εύκολο στη λύση του. Το επιλέγουν άτομα τα οποία θέλουν να αισθάνονται ότι έχουν την ελευθερία να «φύγουν» από την σχέση χωρίς να χρειάζεται να εμπλακούν σε δικαστικές διαμάχες (διαζύγιο).
Το Σύμφωνο λύεται σχετικά εύκολα, δηλαδή με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
α) με συμφωνία των συμβληθέντων που γίνεται αυτοπροσώπως με συμβολαιογραφικό έγγραφο
β) με μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση που κοινοποιείται με δικαστικό επιμελητή και
γ) με την τέλεση γάμου είτε μεταξύ των συμβληθέντων είτε μεταξύ ενός από αυτούς και τρίτου προσώπου.

Η πιο σημαντική διαφορά είναι ότι για να λυθεί ο γάμος απαιτείται είτε συμφωνία και των δύο συζύγων (οπότε εκδίδεται συναινετικό διαζύγιο) είτε δικαστική αντιδικία η οποία πολλές φορές είναι μακρόχρονη και πολυδάπανη, ενώ στην περίπτωση του συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης αρκεί μία απλή έγγραφη δήλωση χωρίς να απαιτείται και η σύμπραξη του άλλου. Έτσι αισθάνεσαι ελεύθερος, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν αρκετά δικαιώματα τα οποία είτε προβλέπονται από νόμο είτε μπορούν να ρυθμιστούν μεταξύ των συζύγων.

Τι ομοιότητες και, κυρίως, τι διαφορές έχει το Σύμφωνο από έναν γάμο;
Το Σύμφωνο Συμβίωσης είναι μία σύμβαση συμβίωσης στην οποία οι συμβαλλόμενοι έχουν δικαίωμα να ρυθμίσουν ορισμένα θέματα (δικαιώματα και υποχρεώσεις) τα οποία στην περίπτωση του γάμου προβλέπονται εκ του νόμου.

Ειδικότερα: στην περίπτωση της απλής συμβίωσης τα άτομα που συμβιώνουν δεν προβλέπεται με κάποιο τρόπο να αποκτούν δικαιώματα ο ένας έναντι του άλλου. Στον γάμο τα δικαιώματα αυτά ορίζονται ρητά. Στην περίπτωση του Συμφώνου τα άτομα έχουν την ελευθερία να ορίσουν τον τρόπο που θέλουν να ρυθμίζονται π.χ. τα θέματα διατροφής καθώς οι περιουσιακές τους σχέσεις και η τύχη των περιουσιακών στοιχείων που θα αποκτηθούν κατά τη διάρκεια του Συμφώνου καθώς και άλλα θέματα τα οποία στον γάμο ο νόμος τα επιβάλλει. Μπορεί δηλαδή να συμφωνηθεί πως για κάθε περιουσιακό στοιχείο το οποίο αποκτήσει ο ένας σύζυγος ο άλλος δεν θα έχει δικαίωμα ή να υπάρξει περιορισμός στην υποχρέωση διατροφής, κάτι το οποίο δεν μπορεί να γίνει στην περίπτωση του γάμου. Επίσης όπως είπαμε και παραπάνω, μία σημαντική διαφορά είναι και ο τρόπος λύσης του Συμφώνου χωρίς να χρειάζεται να μεσολαβήσει δικαστήριο.
Δεν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι ένα παντρεμένο ζευγάρι έχει περισσότερα δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις έναντι του συζύγου του, από το ζευγάρι που έχει επιλέξει το Σύμφωνο Συμβίωσης. Θα πρέπει δηλαδή να γίνει αντιληπτό ότι το Σύμφωνο δεν έρχεται να αντικαταστήσει τον θεσμό του γάμου, απλώς έρχεται να καλύψει ένα κενό που υπήρχε πριν από την θέσπισή του σε ότι αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις ανθρώπων που επιλέγουν να συμβιώνουν χωρίς γάμο, (π.χ. σε περίπτωση που αυτά αποκτούσαν παιδιά).

Το Σύμφωνο έχει την ίδια ισχύ με το γάμο και για τα δύο μέρη σε ό,τι αφορά την εφορία ή άλλες δημόσιες υπηρεσίες (πχ. ασφάλιση, σύνταξη κ.ο.κ);
Τα θέματα αυτά δεν ρυθμίζονται από το νόμο που καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας του Συμφώνου Ελεύθερης Συμβίωσης. Πάντως από γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους γνωρίζουμε ότι το Σύμφωνο δεν εξομοιώνεται με τον γάμο στα θέματα αυτά. Συγκεκριμένα το ΝΣΚ έχει γνωμοδοτήσει ότι στις διατάξεις του κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου δεν εντάσσονται άτομα τα οποία έχουν υπογράψει Σύμφωνο Ελεύθερης Συμβίωσης. Όμως δεν γνωρίζουμε πως θα εξελιχθεί η νομολογία (δηλαδή οι αποφάσεις των δικαστηρίων) πάνω στο θέμα αυτό.

Τι ισχύει σε περίπτωση θανάτου ενός από τους δύο που έχουν συνάψει Σύμφωνο σε σχέση με τα κληρονομικά δικαιώματα; Τι ποσοστό της περιουσίας δικαιούται ο επιζών; Οι σύντροφοι που συνάπτουν Σύμφωνο έχουν τα ίδια κληρονομικά δικαιώματα όπως στο γάμο;
Όχι δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα.
Στον γάμο ο σύζυγος που επιζεί καλείται ως κληρονόμος σε περίπτωση που δεν υπάρχει διαθήκη και παίρνει το ¼ της κληρονομιάς αν υπάρχουν παιδιά και το ½ της κληρονομιάς αν δεν υπάρχουν αλλά και άλλοι συγγενείς κληρονόμοι.
Στο Σύμφωνο αντιστοίχως αυτός που επιζεί καλείται ως κληρονόμος και παίρνει το 1/6 της κληρονομιάς αν υπάρχουν παιδιά και το 1/3 αν δεν υπάρχουν αλλά άλλοι συγγενείς κληρονόμοι.

Τα παιδιά που προκύπτουν στη διάρκεια ισχύος του Συμφώνου έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα όπως αυτά που αποκτώνται κατά τη διάρκεια ενός γάμου.
Τα παιδιά που γεννιούνται κατά τη διάρκεια ισχύος του Συμφώνου ή εντός τριακοσίων ημερών από τη λύση του Συμφώνου έχουν τα ίδια δικαιώματα με αυτά που αποκτώνται κατά τη διάρκεια του γάμου.
Συγκεκριμένα ο Νόμος για το Σύμφωνο Συμβίωσης ορίζει ότι: “το τέκνο που ήρθε στον κόσμο κατά τη διάρκεια του Συμφώνου Ελεύθερης Συμβίωσης ή εντός τριακοσίων ημερών από τη λύση ή την αναγνώριση της ακυρότητάς του, φέρει το επώνυμο που επέλεξαν οι γονείς του με κοινή και αμετάκλητη δήλωσή τους που περιέχεται στο Σύμφωνο ή σε μεταγενέστερο συμβολαιογραφικό έγγραφο, πριν τη γέννηση του πρώτου τέκνου”.

Η Μαρία Κουρή αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1996. Ενεγράφη στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών το 1998 και ασκεί τη δικηγορία έκτοτε. Είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και ανήκει στο δυναμικό της KT Legal.