Τα διπλά πρότυπα της παιδικής ηλικίας δημιουργούν τοξικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή μας

Τα διπλά πρότυπα, γράφει η ψυχολόγος Μαρίνα Μόσχα, εμφανίζονται συχνά και καταστρέφουν τις σχέσεις μας. Τι είναι; Πώς δημιουργούνται; Και γιατί ευθύνονται για την τοξικότητα στις ενήλικες σχέσεις μας; Ο λόγος στην ειδικό…

Τι είναι τα διπλά πρότυπα; Από πού προέρχονται; Δημιουργούν τοξικότητα;
Τα διπλά πρότυπα εμφανίζονται συχνά και συνήθως καταστρέφουν τις σχέσεις. Τα υιοθετούμε παρατηρώντας τους δικούς μας γονείς από την μικρή μας ηλικία και φυσικά χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Στην πορεία, λειτουργούμε σύμφωνα με αυτά τα πρότυπα. Όταν γινόμαστε γονείς, διδάσκουμε στα δικά μας παιδιά επίσης διπλά πρότυπα, εφόσον αυτό μάθαμε… Έτσι διαιωνίζουμε έναν φαύλο κύκλο που εμποδίζει τη δημιουργία μιας υγιούς σχέσης.

“Αντιμετωπίζω όλα τα παιδιά μου το ίδιο”. Όχι, οι γονείς δεν αντιμετωπίζουν όλα τα παιδιά τους το ίδιο και είναι και λογικό αν το σκεφτούμε, εφόσον το κάθε παιδί είναι διαφορετικό, με τη δική του δομή προσωπικότητας και ο κάθε γονιός “βλέπει ή νιώθει” διαφορετικά, ανάλογα με τα στοιχεία που του “βγάζει” ή ταυτίζεται. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν οι γονείς δίνουν διπλά πρότυπα, με ξεχωριστές και αντίθετες μεθόδους.

Μπορεί τα διπλά πρότυπα να μην είναι υγιή ή χρήσιμα, είναι όμως συνηθισμένα. Λαμβάνουν χώρα σε πολλά επίπεδα στην καθημερινότητά μας -στα οικονομικά, στους οικογενειακούς ρόλους, στην ανατροφή των παιδιών, στις δουλειές του σπιτιού, στη δουλειά, στις φιλικές, συγγενικές, ερωτικές σχέσεις…

Πώς δημιουργούνται τα διπλά πρότυπα;
Οι ερευνητές καταλήγουν στο ότι οι εμπειρίες της ζωής από τα προηγούμενα χρόνια, οδήγησαν στη θέσπιση διπλών προτύπων σχέσεων. Αυτές οι εμπειρίες συμβαίνουν χωρίς επίγνωση και αυτόματα. Η απάντηση βρίσκεται στην πρώιμη συναισθηματική μας κατάσταση μέσα στην οικογένειά μας. Ο τρόπος που διαμορφωνόμαστε από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των γονιών μας καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε συναισθηματικά, εφαρμόζοντας δύο πρότυπα συμπεριφοράς στις σχέσεις μας.

Αυτή η προσαρμογή στρεβλώνει τους τρόπους που αξιολογούμε τον εαυτό μας, στρεβλώνει επίσης και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους άλλους. Οδηγεί αυτόματα σε συμπεριφορές και σκέψεις που διαιωνίζουν τα διπλά πρότυπα στις σχέσεις μας -ένα για ανθρώπους σαν εμάς και ένα για ανθρώπους που δεν μοιάζουν με εμάς.

Η Παντοδύναμη Προσωπικότητα
Όταν είμαστε συναισθηματικά εξαρτημένοι και “μαθημένοι” να έχουμε μια παντοδύναμη προσωπικότητα, σημαίνει πως παρέχουμε υπερβολική συναισθηματική στήριξη και φροντίδα στους άλλους, καθώς “εμείς δεν έχουμε ανάγκη από φροντίδα”. Κακοποιούμαστε εύκολα και μας εκμεταλλεύονται. Μπορεί να έχουμε χαμηλή ή και κακή αυτοεκτίμηση, να μην πιστεύουμε και τόσο στον εαυτό μας, παρά τα σημαντικά μας επιτεύγματα.
Επίσης, δεν βλέπουμε την ανάγκη των άλλων παντοδύναμων ανθρώπων για φροντίδα και στήριξη, για αυτό τους αντιμετωπίζουμε όπως και τον εαυτό μας. Αντίθετα, όταν μια παντοδύναμη προσωπικότητα συναντά μια ανίσχυρη προσωπικότητα, παρέχει αδιάκοπη συναισθηματική στήριξη. Είναι σαν να έχουμε ένα εσωτερικό σύστημα ραντάρ που διακρίνει τους ανθρώπους με βάση τον τύπο αυτής της πρώιμης συναισθηματικής εκπαίδευσης. Έτσι, οι παντοδύναμες προσωπικότητες έχουν ένα διπλό πρότυπο στο πώς βλέπουν τους άλλους, μια μέθοδο για την αντιμετώπιση των άλλων παντοδύναμων ατόμων -όπου φέρονται έως και αδιάφορα- και μια μέθοδο ή τρόπο συμπεριφοράς προς τις ανίσχυρες προσωπικότητες με πλουσιοπάροχη φροντίδα και στήριξη.

Η Ανίσχυρη Προσωπικότητα
Εάν είμαστε συναισθηματικά διαμορφωμένοι ως παιδιά με μια ανίσχυρη προσωπικότητα και έχουμε μάθει να περιμένουμε συναισθηματική στήριξη από τους άλλους, γινόμαστε ειδικοί στην ανημπόρια και στην αβοηθησία. Δεν μπορούμε να παρέχουμε συναισθηματική στήριξη και φροντίδα, ειδικά σε “παντοδύναμους” ανθρώπους. Αντίθετα, μπορούμε εύκολα να κυριαρχήσουμε στις παντοδύναμες προσωπικότητες “παίρνοντας φροντίδα” και νιώθοντας την αυτοεκτίμηση να διογκώνεται, παρά τα λίγα επιτεύγματά μας.
Όταν συναντάμε μία άλλη ανίσχυρη προσωπικότητα, δεν περιμένουμε αλλά ούτε και δίνουμε φροντίδα. Αξιολογούμε τους αδύναμους όπως αξιολογούμε τον εαυτό μας, χωρίς να περιμένουμε κάτι. Έτσι, το ανίσχυρο έχει επίσης ένα διπλό πρότυπο: ένα για τους άλλους αδύναμους και ανίσχυρους, όπου δεν περιμένουμε καμία συναισθηματική στήριξη -και ένα άλλο πρότυπο για εκείνους με την παντοδύναμη προσωπικότητα- αναμένοντας τεράστια υποστήριξη.

Διορθώνοντας το πρόβλημα
Διπλά πρότυπα για το πώς σχετιζόμαστε με τους άλλους εμφανίζονται πρώτα στην δική μας οικογένεια όταν ήμασταν παιδιά λόγω της τότε συναισθηματικής μας κατάστασης. Τα ίδια πρότυπα όμως δημιουργούμε ως ενήλικες και γονείς.
Εάν λοιπόν συνειδητοποιήσουμε πώς η συναισθηματική αυτή “εκπαίδευση” μπορεί να εγκλωβίσει και τα δικά μας παιδιά μέσα στα διπλά πρότυπα που με τη σειρά τους θα μεταδώσουν στα δικά τους παιδιά κλπ., τότε μπορούμε να διακόψουμε αυτή την ανισορροπία. Θα μας επιτρέψει να δώσουμε αλλά και να δεχτούμε συναισθηματική στήριξη στις σχέσεις μας. Δεν είναι τυχαίο πως οι πιο ισορροπημένες σχέσεις ευδοκιμούν μέσα από την αξιολόγηση του τι χρειάζεται κάθε άτομο σε μια συγκεκριμένη στιγμή και πως ικανοποιεί αυτή την ανάγκη του, πότε παίρνοντας και πότε δίνοντας. Άλλωστε όλες οι σχέσεις είναι ένα αδιάκοπο “πάρε – δώσε»”, όπου συμβαίνουν όμως και τα δύο. Η διαφορά είναι στο ότι κάποιες φορές θα πάρουμε λιγότερο και θα δώσουμε περισσότερο και το αντίστροφο. Όχι όμως μόνο στο να δίνουμε ή μόνο να παίρνουμε…