Τι είναι το Εγώ; Ποια στοιχεία μας δείχνουν ότι είναι ανεξέλεγκτο και μας κάνει κακό;

Πολύς λόγος. Πολλές αναφορές. Τι είναι τελικά το “εγώ” και πόσα προβλήματα μπορεί να μας δημιουργήσει. Ο λόγος στην ειδικό, στην ψυχοθεραπεύτρια Μαρίνα Μόσχα, για να καταλάβουμε τι συμβαίνει με το “εγώ” μας και το “εγώ” του άλλου…

“Εγώ ξέρω! …Ξέρω εγώ; …Εγώ δεν…» ή «Έχει δυνατό “εγώ”!, …το “εγώ” του είναι αδύναμο…”

Πόσο συχνά χρησιμοποιούμε αυτή τη μικρή λεξούλα με διαφορετικά νοήματα κάθε φορά… Άλλες φορές δίνοντας έμφαση, άλλες δηλώνοντας άγνοια, άλλες προσπαθώντας να αποφύγουμε μία δυσάρεστη κατάσταση, άλλες να καυχηθούμε για κάτι. Μία μικρή λεξούλα που πολλές φορές μπερδεύει και δημιουργεί σύγχυση.

Τι είναι όμως αυτό το “ΕΓΩ»”;
Ο γνωστός σε όλους μας Freud, μίλησε για κάποιες έννοιες σχετικές με το Εγώ, όπως το Προεγώ και το Υπερεγώ. Σύμφωνα λοιπόν με τις έννοιες αυτές, το Προεγώ αντιπροσωπεύει το πιο πρωτόγονο και ενστικτώδες, το πιο αυθόρμητο στοιχείο μας, είναι το πιο παιδικό μας κομμάτι, εκείνο που ζητά άμεση ικανοποίηση των αναγκών και λειτουργεί σύμφωνα με την παρόρμηση της στιγμής χωρίς λογική, χωρίς συνέπειες, αυτό που λέει “Εγώ θέλω να…” ή “Εγώ δεν θέλω να…”, χωρίς να έχει και τόσο καλή επαφή με την πραγματικότητα.

Το Υπερεγώ από την άλλη, αντιπροσωπεύει το ηθικό στοιχείο, τους ηθικούς μας κώδικες, τις αξίες μας, όλα αυτά που έχουμε απορροφήσει και ενδοβάλλει καθώς μεγαλώνουμε για το τι “πρέπει” και τι “δεν πρέπει”, τις συνέπειες και το ενοχικό συναίσθημα όταν δεν γίνεται αυτό που πρέπει.

Το Εγώ βρίσκεται -αν το βάλουμε σχηματικά και σε μία πιο ελεύθερη μετάφραση- ανάμεσα σε αυτά τα δύο και προσπαθεί να τα εξισορροπήσει, προσπαθεί να δώσει μία λογική ερμηνεία στο παιδικό προεγώ για το τι πρέπει ή δεν πρέπει να συμπεριλάβει αλλά και να δώσει στο υπερεγώ μία λίγο πιο …ευχάριστη νότα στα “πρέπει”, χαριτολογώντας βέβαια. Πιο απλά, να εξηγήσει συνέπειες αλλά και να συμπεριλάβει την εκπλήρωση αναγκών, το πιο συνειδητό από τα τρία που μπορεί να ενισχυθεί και να εξελιχθεί μέσα από τις εμπειρίες μας, αντανακλώντας την κοινωνική πραγματικότητα.

Τι είναι το αδύναμο Εγώ;
Λέμε πιο χαρακτηριστικά πως ένας άνθρωπος έχει αδύναμο Εγώ, όταν δεν μπορεί να ισορροπήσει τις επιθυμίες και τις παρορμήσεις του, τα “θέλω” με τα “πρέπει”. Συνηθίζουμε επίσης να μιλάμε για ένα “φουσκωμένο” Εγώ, όταν θέλουμε να δηλώσουμε πόσο εγωιστής, εγωκεντρικός ή νάρκισσος μπορεί να είναι. Επίσης μπορεί να αναφέρεται στη δομή της προσωπικότητάς μας ή ακόμα και στις πιθανές μας άμυνες. Άλλη έννοια που μπορεί να πάρει το Εγώ μας είναι αυτή που συσχετίζεται με την εικόνα του εαυτού που σχηματίζουμε στην πορεία των χρόνων, είναι η “ταυτότητά μας” κατά μία έννοια. Σχετίζεται με έννοιες όπως ο αυτοσεβασμός, με την γνώση του ποιος είμαι, με την καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου, με την κατανόηση του εαυτού.

Μέσα από τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ένας εγωκεντρικός άνθρωπος λειτουργεί με ένα ισχυρό Εγώ εφόσον το τονίζει τόσο πολύ καθώς επικεντρώνεται σε αυτό που εκείνος θέλει, “σε αυτό που θέλω εγώ”. Και όμως, δεν μιλάμε για την ίδια έννοια του Εγώ, μάλιστα, όπως γνωρίζουμε ένας εγωκεντρικός άνθρωπος κάθε άλλο παρά δυνατό Εγώ έχει, αντίθετα μάλιστα, λειτουργεί προβληματικά και δυσλειτουργικά πολλές φορές όπως και ένας νάρκισσος. Δεν σημαίνει λοιπόν πως η ερμηνεία που μπορεί να δώσω για το τι συμβαίνει γύρω μου μέσα από τη δική μου προσωπική οπτική πως εκφράζει απαραίτητα ένα δυναμικό και λειτουργικό Εγώ.

Μπορεί να μας βλάψει;
Ναι, θα μπορούσε αν το δούμε με την έννοια του εγωκεντρισμού. Ποιος είναι εκείνος άλλωστε που θέλει να έχει δίπλα του έναν άνθρωπο που νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του, έναν άνθρωπο που δεν χάνει στιγμή να αυτό-προβληθεί και να μιλήσει για τις …χάρες που συνήθως έχει την τάση να τις εξυψώνει; Ποιος θέλει να έχει δίπλα του έναν νάρκισσο που δεν μπορεί να συνδεθεί ούτε καν με τον εαυτό του; Ναι λοιπόν, όταν το “εγώ” είναι δυσλειτουργικό, μπορεί να μας βλάψει, για παράδειγμα στις παραπάνω περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί ως ένα παραφουσκωμένο μπαλόνι…

“Το μεγάλο “εγώ” δεν είναι σημάδι ότι σε κάποιον αρέσει ο εαυτός του, αλλά ακριβώς το αντίθετο.
Όταν οι άνθρωποι καυχιούνται υπερβολικά ή κάνουν επίδειξη, γεννιέται το ερώτημα: Τι είναι αυτό που δεν τους αρέσει στον εαυτό τους σε τέτοιο βαθμό ώστε να νιώθουν ότι πρέπει να αρέσουν στους άλλους για αντιστάθμισμα; Η αληθινή αγάπη για τον εαυτό μας, εξαφανίζει το εγώ, δεν το μεγαλώνει.”
(Φιλία με τον Θεό – Neale Donald Walsch)

Πως το διαχειριζόμαστε;
Δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση, αν λάβουμε υπόψη πως εκείνος που έχει ένα “φουσκωμένο εγώ” πως δεν το καταλαβαίνει… Επειδή δεν είναι τόσο εύκολο να κατανοήσουμε τον τρόπο που λειτουργούμε κάποιες φορές, ας παρατηρήσουμε λίγο πως αντιδρούμε όταν κάποιος μας πει κάτι που δεν μας αρέσει, μπορούμε “να το ακούσουμε” ή φεύγουμε μακριά κωφεύοντας, διαφωνώντας ή κρίνοντάς τον λέγοντας πως δεν ξέρει τι λέει; Μπορούμε να δεχτούμε την κριτική ή ακολουθούμε το γνωστό: η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση; Μήπως ενώ δεν θέλουμε να μας κρίνει κανείς εμείς κρίνουμε τους πάντες και τα πάντα; Αν ναι, τότε χρειάζεται να κάνουμε λίγο πίσω και να δούμε που βρισκόμαστε. Και ασφαλώς μπορεί κάποιες φορές να αντιδράσουμε με τον συγκεκριμένο τρόπο, φτάνει όμως να είναι λίγες και να μπορούμε να κατανοήσουμε τις καταστάσεις. Διαφορετικά, η βοήθεια ειδικού θα φανεί χρήσιμη ώστε να κατανοήσουμε τον τρόπο που αντιδρούμε και λειτουργούμε σε καταστάσεις…